Thiên Nhạn: Dấu Ấn Thế Kỷ XXI – Hoằng Pháp Trong Bối Cảnh Toàn Cầu Hóa và Cách Mạng Trí Tuệ Nhân Tạo

 

Trong khoảnh khắc lịch sử này, khi nhân loại đứng giữa hai dòng đối nghịch mà cùng lúc cuồn cuộn chảy. Một bên là bão tố công nghệ, trí tuệ nhân tạo lan rộng, thông tin bủa vây từng ngõ ngách tâm hồn; một bên là những giá trị tinh thần truyền thống đang dần hao mòn, dễ bị lạc mất trong nhịp sống toàn cầu hóa. Mỗi hơi thở, mỗi nhịp sống, mỗi cảm xúc của con người đều bị thử thách. Tứ chúng đệ tử Phật, những người kế thừa trí tuệ và từ bi, không thể làm ngơ.

Phật pháp, vốn là ánh sáng chỉ đường vượt qua mê lầm, vô minh và khổ đau, không bao giờ là điều để “trang trí” cho đời sống tinh thần, mà là phao cứu sinh, là ngọn hải đăng giữa biển sóng dữ của thế giới hiện đại. Nhưng ánh sáng ấy sẽ tỏa sáng ra sao nếu không biết thích nghi với công nghệ, nếu không dám bước ra khỏi phạm vi truyền thống?

Đứng trước thời đại AI không thể cưỡng, trước một thế giới số hóa và toàn cầu hóa, Phật giáo Việt Nam hôm nay phải tự hỏi làm thế nào để giữ trọn tinh hoa truyền thống, đồng thời truyền bá Phật pháp đến từng trái tim và khối óc hiện đại, để ánh sáng từ bi – trí tuệ vừa là ký ức, mà vừa là hành động sống động, hữu hiệu trong đời sống và trong xã hội?

Đây không phải là câu hỏi trừu tượng, mà là thách thức sống còn và sứ mệnh lịch sử. Đại hội Hoằng Pháp kỳ III, 2025 chính là thời điểm để chúng ta dám nhìn thẳng vào thách thức ấy, để hoạch định bước đi không những truyền thống, mà còn hiện đại, không riêng Việt Nam, mà phải hòa nhập toàn cầu, giữa dòng chảy không thể cưỡng của thời đại công nghệ.

Thế kỷ XXI mở ra một thời đại mà từng nhịp thở, từng bước chân của nhân loại đều bị cuốn vào dòng chảy dữ dội chưa từng có. Tri thức được số hóa, thông tin dội xuống như mưa rào và trí tuệ nhân tạo – một thế lực vô hình, vừa hữu ích vừa thách thức – đang định hình cách con người tư duy, học tập, giao tiếp và sinh tồn. Đây là một thời đại mà không gian và thời gian bị xóa nhòa, nhưng lại đặt con người trước những thử thách về chiều sâu tâm linh và nhận thức. Giữa biển thông tin vô tận, cái gì là chân lý, cái gì là phù phiếm, cái gì là sống còn và cái gì là hủy diệt trong tâm hồn trở nên khó phân định.

Phật pháp, với lý duyên khởi, vô ngã và từ bi, vốn là chiếc neo của tâm hồn, là ngọn hải đăng soi rọi trong mê mờ. Nhưng nếu chúng ta để Phật pháp chỉ có trong trang kinh, hay trong những nghi lễ hình thức, ánh sáng ấy sẽ trở nên mờ nhạt, dễ vỡ, tựa như trăng soi trên mặt nước cuộn sóng dữ,  đẹp nhưng không bền, mời gọi nhưng dễ tan biến. Trí tuệ nhân tạo, không chỉ là công cụ, mà là gương phản chiếu xã hội, là thước đo mức độ tỉnh thức tập thể; nó phản chiếu cả những vô minh, ích kỷ và mê lầm mà con người chưa kịp nhận ra. Nếu Phật pháp không kịp thích nghi, chính chúng ta sẽ tự đánh mất cơ hội làm cho ngọn lửa từ bi và trí tuệ tỏa sáng, trở thành ánh sáng hướng đạo giữa cơn bão số hóa.

Trong khi đó, toàn cầu hóa mở ra một không gian vô biên, nơi văn hóa, triết học và tôn giáo giao thoa, va chạm và đối thoại. Đây vừa là thử thách, vừa là cơ hội. Thử thách vì Phật pháp phải đứng vững giữa muôn vàn tiếng nói, tư tưởng cũng như giá trị khác biệt; cơ hội vì trong sự giao thoa đó, trí tuệ và từ bi của Phật giáo Việt Nam có thể được diễn đạt theo cách phổ quát, vừa gần gũi, vừa uyên thâm, để tiếp cận trái tim con người bất luận biên giới, ngôn ngữ hay nền văn hóa.

Thế kỷ XXI, với AI và toàn cầu hóa, đặt ra một thử thách lịch sử đối với sứ mệnh hoằng pháp là làm thế nào để Phật pháp vừa là di sản để chiêm ngưỡng, vừa là sức sống, là hơi thở, là hành động trực tiếp trong đời sống, để con người không bị lạc trong mê lộ của thông tin, công nghệ và vật chất, mà vẫn tìm thấy trí tuệ, từ bi và tự do nội tâm trong chính mình.

Bấy giờ, Phật giáo Việt Nam, trải qua ngàn năm lịch sử, vốn là kho tàng chữ nghĩa đồng thời là nhịp sống, hơi thở và tâm thức của dân tộc. Truyền thống Đông phương không dạy chúng ta chỉ thuộc lòng kinh điển hay lặp lại nghi lễ, mà dạy trải nghiệm đạo lý trong chính thân tâm mình, để mỗi hành vi, mỗi lời nói, mỗi cử chỉ đều mang dấu ấn từ bi và trí tuệ.

Trong bối cảnh thế giới hiện đại, nơi nhịp sống như dòng nước xiết và thông tin như mưa bão, truyền thống ấy là nền móng bất diệt, là kim chỉ nam cho mọi bước đi hoằng pháp. Chỉ khi con người hiểu sâu sắc bản thể của chính mình, nhìn thấu vô ngã, nhân duyên và vô thường, thì Phật pháp mới trở thành ánh sáng dẫn đường thực sự – không riêng cho một đạo tràng hay một quốc gia, mà cho cả nhân loại.

Thế kỷ này đặt Phật giáo trước một hiện thực chưa từng có, trí tuệ nhân tạo và công nghệ số không còn là phương tiện phụ mà trở thành môi trường sống mới, nơi tâm thức con người va chạm với dữ liệu, thông tin, và hình ảnh liên tục. Nếu không tỉnh thức, Phật pháp dễ bị biến thành dữ liệu vô hồn, thành “sản phẩm tinh thần” xa rời trải nghiệm sống, hoặc tệ hơn, thành công cụ thương mại hóa đạo lý.

Do đó, biết khai thác một cách khôn ngoan, AI và các nền tảng số trở thành cộng sự hoằng pháp mạnh mẽ. Kinh điển được minh họa sống động, khóa tu trực tuyến kết nối đạo tràng khắp địa cầu, các bài pháp trở thành hành trang trí tuệ và từ bi lan tỏa không giới hạn. Điều quan trọng không phải là số lượng người tiếp cận, mà là chất lượng tiếp nhận và thực hành – mỗi kỹ thuật số phải luôn đi kèm trí tuệ, đạo đức và khả năng tự tỉnh thức, để ánh sáng Phật pháp không bị pha loãng.

Và trong thế giới hội nhập và đa văn hóa, Phật giáo Việt Nam không thể tồn tại trong sực tách biệt. Giá trị đạo lý, từ bi, trí tuệ cần được chuyển dịch ra ngôn ngữ phổ quát, vượt ra khỏi nghi lễ, chữ nghĩa và biên giới Việt Nam. Đây không phải là việc chạy theo “xu hướng hiện đại” mà là sứ mệnh sống còn của Phật pháp trong thế kỷ XXI.

Tăng ni và cư sĩ Huynh trưởng GĐPT hơn bao giờ hết, trong tương lai phải là những người truyền dạy giáo lý; là nhà sư phạm, nhà triết học và hướng dẫn tinh thần, biết thấu hiểu các nền văn hóa khác, biết dung hòa truyền thống Đông phương với tư duy Tây phương và biết vận dụng công nghệ như một công cụ nâng cao nhận thức. Khi ấy, đối thoại đa văn hóa không còn là khái niệm trừu tượng mà trở thành trải nghiệm sống động, nơi từ bi, trí tuệ và giác ngộ được cảm nhận trực tiếp, vừa tinh thần vừa trí thức, vượt thời gian và không gian.

Như vậy, sứ mệnh hoằng pháp trong thời đại mới là khéo léo kết hợp ba yếu tố cốt lõi, (1) giữ gìn truyền thống tâm linh, (2) ứng dụng công nghệ một cách tỉnh thức, và (3) đối thoại toàn cầu một cách uyển chuyển, sáng tạo. Không đáp ứng được trong cả ba yếu tố này, Phật pháp sẽ dễ bị lạc lõng. Nhưng nếu kiên định, sáng tạo và tỉnh thức, thì sẽ trở thành ngọn hải đăng cho nhân loại giữa biển sóng dữ của toàn cầu hóa và AI.

Tóm lại, để phát triển môi trường tu tập và hoằng pháp toàn diện – biến giáo lý thành trải nghiệm sống, sứ mệnh hoằng pháp không đơn thuần chỉ là việc giảng kinh, đọc tụng, hay nghi lễ trong đạo tràng; sứ mệnh đó phải là một hành trình trải nghiệm, nơi từng lời giáo lý thấm sâu vào tâm thức, từng hơi thở thiền định gắn liền với đời sống, từng hành động từ bi trở thành chuẩn mực ứng xử.

Trong kỷ nguyên số và AI, việc phát triển môi trường học tập toàn diện đòi hỏi Giáo Hội phải hội nhập trực tuyến và trực tiếp, từ các khóa căn bản cho hành giả mới nhập môn đến các khóa nâng cao, huấn luyện Tăng ni, Cư sĩ  và GĐPT. Hình ảnh, âm thanh, video minh họa giáo lý cần được thiết kế sinh động, nhưng không chỉ để giải trí – mà phải làm bật tinh thần giác ngộ, lý duyên khởi và vô ngã, để người học không chỉ hiểu, mà trải nghiệm và thực hành ngay trong đời sống thường nhật.

Thực hành thiền, từ bi, quán chiếu lý duyên khởi và ứng dụng giáo lý vào từng cử chỉ hàng ngày chính là cầu nối giữa tri thức và hành động, giữa truyền thống Đông phương và đời sống hiện đại, để Phật pháp trở thành sức sống, chứ không chỉ là ký ức hay hình thức.

Đồng thời trong kỷ nguyên AI, Giáo Hội cần hình thành một thế hệ lãnh đạo Phật giáo vừa thấm nhuần giáo lý, vừa tinh thông công nghệ, đủ trí tuệ để lãnh đạo đạo tràng trong môi trường số hóa, và đủ từ bi để biến dữ liệu, thuật toán và thông tin thành phương tiện hoằng pháp, chứ không biến chúng thành mục tiêu hay công cụ thương mại.

Các lớp huấn luyện dành cho, tăng ni và cư sĩ hay huynh trưởng phải chủ động truyền đạt kiến thức kỹ thuật về AI, mạng xã hội, truyền thông số trong mối tương quan Phật pháp, cùng lúc rèn luyện khả năng truyền tải Phật pháp một cách thuyết phục, linh hoạt và tinh tế, phù hợp từng đối tượng, từ thanh thiếu nhi, sinh viên, đến cộng đồng quốc tế.

Mỗi hành động công nghệ phải gắn liền đạo đức Phật học, giữ gìn tinh thần từ bi, trí tuệ và giác ngộ. Khi ấy, công nghệ trở thành phương tiện đắc lực của hoằng pháp, vừa mở rộng phạm vi, vừa nâng cao chất lượng tiếp nhận, vừa bảo vệ giá trị tinh thần bất diệt.

Cộng đồng Phật giáo Việt Nam không thể tồn tại trong cô lập; sức sống của chúng ta phụ thuộc vào khả năng đối thoại, hợp tác và lan tỏa giá trị nhân sinh phổ quát. Giáo Hội cần xây dựng mạng lưới hoạt động với các tổ chức Phật giáo, tôn giáo, triết học và học thuật quốc tế, để chia sẻ trí tuệ, học hỏi và cùng nhau giải quyết những thách thức toàn cầu về đạo đức, xã hội, và tâm linh.

Phật pháp trở thành cầu nối tinh thần giữa Đông và Tây, giữa truyền thống và hiện đại, giữa đạo lý và khoa học, nơi mỗi lời pháp, mỗi khóa học, mỗi dự án hoằng pháp là một bước tiến trong việc biến trí tuệ và từ bi trở thành sức mạnh dẫn dắt nhân loại. Qua đó, hình ảnh Phật giáo Việt Nam không những là giá trị văn hóa hay tinh thần, mà là ánh sáng hướng dẫn thực sự, vượt biên giới, vượt thời gian, và phù hợp với mọi nền văn hóa, mọi thế hệ.

Như vậy, sứ mệnh hoằng pháp trong thế kỷ XXI không thể đi trên một trục duy nhất. Giáo Hội cần khéo léo kết hợp ba yếu tố truyền thống Đông phương – giữ gìn trí tuệ và từ bi, biến giáo lý thành trải nghiệm sống; Công nghệ và AI – mở rộng phạm vi, nâng cao chất lượng, nhưng luôn gắn liền đạo đức và giác ngộ; và toàn cầu hóa và đối thoại đa văn hóa – làm sống động Phật pháp trên bình diện quốc tế, biến Việt Nam trở thành cầu nối tinh thần phổ quát.

Khi hội đủ các yếu tố này, hoằng pháp sẽ trở thành ngọn hải đăng giữa biển sóng dữ toàn cầu, vừa kiên định trong giá trị truyền thống, vừa sáng tạo trong công nghệ, vừa uyển chuyển trong đối thoại văn hóa, mang ánh sáng trí tuệ và từ bi đến mọi nẻo đời.

Giờ này, dẫu biết rằng chúng ta đang sống trong thời đại mà mỗi nhịp sống, mỗi hơi thở đều bị thử thách bởi những cơn sóng dữ của toàn cầu hóa, công nghệ số, và trí tuệ nhân tạo. Nhưng cần nhận thức một sự thật là AI không phải là điều để chúng ta sợ hãi; điều đáng lo ngại thực sự là khi chính bản thân chúng ta không đủ tỉnh thức. Trí tuệ nhân tạo có thể lan truyền thông tin, dựng hình ảnh, và phân tích dữ liệu với tốc độ ánh sáng, nhưng nếu tâm thức chúng ta còn mê muội, vô minh, thì những cỗ máy thông minh ấy sẽ trở thành gương phản chiếu sự thiếu tỉnh thức của chính con người – biến tri thức thành hỗn mang, công nghệ thành cạm bẫy, và thông tin thành nỗi loạn tâm.

Chúng ta bước đi trong thời đại này phải bằng trí tuệ và từ bi, bằng sự tỉnh thức được hun đúc từ nền tảng truyền thống Đông phương, đồng thời mở rộng tầm nhìn toàn cầu, ứng dụng công nghệ một cách minh triết, kết nối con người và xã hội, để ánh sáng Phật pháp không chỉ tồn tại, mà lan tỏa, soi rọi và biến đổi tâm thức nhân loại.

Đại hội Hoằng Pháp kỳ III, 2025 là dấu mốc lịch sử quyết định, nơi chúng ta nhìn thẳng vào thử thách, thấu triệt sứ mệnh biến truyền thống thành năng lượng sống, biến công nghệ thành phương tiện giác ngộ, biến toàn cầu hóa thành cơ hội đối thoại và kết nối. Khi ấy, Phật giáo Việt Nam trong thế kỷ XXI sẽ không chỉ tồn tại như ký ức hay di sản, mà trở thành ngọn hải đăng tinh thần, ngọn đèn soi đường cho nhân loại giữa cơn bão của AI và hỗn mang thời đại.

Tinh thần này nhắc nhở chúng ta rằng, nếu tỉnh thức, chúng ta sẽ biến mọi thử thách thành cơ hội, mọi công nghệ thành đồng minh, mọi thông tin thành ánh sáng dẫn đường. Ngược lại, nếu thiếu tỉnh thức, ngay cả trí tuệ nhân tạo tinh vi nhất cũng không cứu nổi tâm thức con người khỏi mê lầm và khổ đau.

Nguyện cho ánh sáng tỉnh thức ấy lan tỏa khắp mọi nẻo đời, soi rọi tâm trí và hành vi, để hoằng pháp trở thành sứ mệnh sống động, vừa vượt thời gian, vừa vượt không gian, vừa gần gũi, vừa phổ quát.

Kính chúc Đại hội Hoằng Pháp kỳ III, 2025 thành tựu viên mãn, để từ đây, bước chân hoằng pháp của Phật giáo Việt Nam hướng về tương lai với trí tuệ, từ bi và ánh sáng bất diệt, nơi mỗi bước đi, mỗi hành động đều là minh chứng sống động rằng chỉ khi tỉnh thức, chúng ta mới thực sự vượt qua mọi thử thách của thời đại AI và toàn cầu hóa.

Phật lịch 2569 – Sacramento ngày 18 tháng 12 năm 2025

THIÊN  NHẠN
(Cư sĩ Tâm Thường Định Bạch Xuân Phẻ)

TRI ÂN THẦY TRONG LỄ ĐẠI TƯỜNG

Giới Thiệu Bài Viết Của Tâm Thường Định — Bạch Xuân Phẻ
trong tập sách Ngoài Hư Không Có Dấu Chim Bay.

Huynh trưởng Tâm Thường Định (Bạch Xuân Phẻ) — nhà giáo dục, thi sĩ, và giảng sư Chánh niệm, người học trò nhỏ bé có duyên được đọc và làm việc từ xa cùng Thầy Tuệ Sỹ. Qua bài “Tri Ân Thầy Trong Lễ Đại Tường”, tác giả chia sẻ:
Niềm kính ngưỡng sâu sắc đối với bậc minh sư, tầm nhìn giáo dục khai phóng Thầy để lại, và lời phát nguyện tiếp nối giấc mơ về một nền giáo dục Phật giáo Việt Nam hiện đại, nhân bản và thấm nhuần từ-bi-trí-tuệ.

Bài “Tri Ân Thầy Trong Lễ Đại Tường” của Thiện Nhạn Tâm Thường Định có những điểm chính như sau:
Tri ân một bậc Long Tượng Phật giáo Việt Nam. Tác giả kính lễ Hòa thượng Thích Tuệ Sỹ như biểu tượng của trí tuệ, từ bi, đại hùng và văn hóa khai phóng. Thầy là minh sư của bốn chúng, là người hiến trọn đời cho đạo pháp, dân tộc và nhân loại.

Thầy – bài kệ sống. Qua những năm tù đày, Thầy vẫn an nhiên—không oán hờn, không than thở. Thân giáo, khẩu giáo, ý giáo của Thầy đều là “pháp âm sống”.

Giấc mơ giáo dục của Thầy. Thầy ấp ủ thành lập một Đại học Phật giáo Việt Nam tại hải ngoại. Con đường Thầy phác họa: bắt đầu từ một Viện Phật học → xây dựng nhân sự, tài lực → tiến đến xây dựng 1 Đại học trong 10 năm. Thầy tin Âu Châu (nhất là Đức quốc) là nơi thuận duyên nhất để khởi sự.

Tiếp nối hạnh nguyện Thầy. Tâm Thường Định nhắc đến nỗ lực của nhiều Tăng Ni, cư sĩ tại Âu, Mỹ, Úc… và những vị Tăng Ni một thời Thầy dạy bảo và nuôi dưỡng. Đặc biệt là sự ra đời của Học Viện Chúng Hương Online, như dòng mạch tiếp nối lý tưởng của Thầy.

Thông điệp cuối. Giáo dục Phật giáo Thầy mong muốn không phải “khuôn sáo”, mà là khai phóng tư duy, kết nối Đông – Tây, nuôi dưỡng tự do, trí tuệ và trái tim nhân hậu. Tác giả nguyện tiếp nối con đường Thầy: “Lấy Chánh pháp làm đường đi, Từ bi làm lẽ sống, Trí tuệ làm hơi thở.”
Xin trân trọng đọc bài của cư sỹ Tâm Thường Định.
Nam mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật. 🙏

BBT 

TRI ÂN THẦY
TRONG LỄ ĐẠI TƯỜNG
Một nén tâm hương tưởng niệm vị Thầy Tuệ (Sỹ), bậc Long Tượng của Phật giáo Việt Nam

Thiên Nhạn

Trong không gian tĩnh lặng của một buổi sớm mùa thu tại thủ phủ Sacramento. Trời đã se lạnh, gió mùa vừa sang và những cơn mưa cũng đang bắt đầu nặng hạt, con chắp tay hướng về phương trời xa, nơi pháp thân Thầy vẫn tỏa rạng giữa hư vô. Bao nhiêu lời muốn nói, rồi bỗng hóa thành im lặng, vì làm sao dùng được lời phàm để nói hết công đức, trí tuệ và từ bi của một bậc Thạc đức như Thầy, người mà bốn chúng gọi là bậc minh sư, bậc long tượng Phật Giáo Việt Nam – Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ – người đã hiến trọn đời mình cho đạo pháp, dân tộc và nhân loại.

Thầy là biểu tượng của trí tuệ không khuất phục, của từ bi vô lượng, của văn hóa khai phóng và giáo dục vị tha. Dáng Thầy gầy, giọng nói nhỏ nhẹ, nhưng ý chí và tầm nhìn của Thầy vững như núi Tu Di giữa pháp hội trần gian. Từ thân giáo, khẩu giáo cho đến ý giáo, Thầy đã gieo hạt giống Bồ-đề trong bao thế hệ, từ chốn thiền môn đến học đường, từ kinh sách Phật học đến văn chương nhân thế.

Hạnh nguyện Bồ Tát của Thầy mà trong đó có sự nuôi dưỡng, giảng dạy hay dịch thuật, mà là thức tỉnh con người trong từng lời kinh, từng hơi thở, từng ý niệm hay từng hành động lợi sinh. Thầy dạy rằng văn hóa và giáo dục là con đường dài của sự chuyển hóa, còn chính trị hay quyền lực chỉ là gió thoảng, mây bay. Thầy lấy đại bi làm nguyện, đại trí làm phương tiện, đại hùng làm hành động — ba cột trụ của một đời Bồ-tát hành đạo giữa nhân gian.

Như nhiều người đã biết, với bao năm tháng lao tù, Thầy vẫn ung dung. Trước bất công, Thầy không oán hờn. Trong khổ đau, Thầy không than thở. Trong im lặng, Thầy vẫn dạy đời bằng chính trí tuệ và thân giáo của mình. Cả cuộc đời Thầy là một bài kệ sống. Quả đúng như vậy, mỗi hơi thở, mỗi nụ cười, mỗi dòng thơ, mỗi bản dịch, đều là một pháp âm. Thầy đúng là vị Thầy của bốn chúng và của nhiều thế hệ.  Thầy chính là người khơi sáng niềm tin và dũng lực cho Tăng Ni, Phật tử và tuổi trẻ Việt Nam. Với Thầy, tuổi trẻ là tương lai của đạo pháp và dân tộc, là hạt giống cần được tưới tẩm bằng sự hiểu biết, tình thương và tinh thần khai phóng. Thầy thường dạy chúng con, “Lấy văn hóa và giáo dục làm hành trang cho cuộc đời mình.” Lời dạy ấy, như giọt sương đầu ngày, trong veo, thấm nhuận vào con nhẹ nhàng và sâu thẳm. Với nhiều vị Tăng sĩ hay Phật tử Việt Nam, đó là ngọn hải đăng soi đường trên hành trình phụng sự: vừa dấn thân, vừa tỉnh thức; vừa học hỏi, hành trì, noi theo, và tiếp nối.

Nhân đây, xin được kể lại một ước mơ và ý nguyện sâu xa của Thầy, để tất cả chúng ta cùng nhau nỗ lực tiếp nối. Đó là giấc mơ về một Trường Đại học Phật giáo Việt Nam tại Hải ngoại — một ước nguyện mà Thầy đã ấp ủ từ lâu, với tâm nguyện muốn thấy ánh sáng của Chánh pháp lan tỏa khắp nơi, để thế hệ con cháu mai sau còn có nơi nương tựa vào văn hóa, trí tuệ và đạo hạnh của Phật Giáo Việt.

Trong những lần được hầu chuyện cùng Thầy, người viết vẫn nhớ mãi giọng nói nhỏ nhẹ, hiền từ mà kiên định của Thầy khi nói về giấc mơ ấy. Một giấc mơ không mang dáng dấp của quyền lực hay danh vọng, mà thuần túy là hạnh nguyện độ sinh và hoằng dương Chánh pháp. Thầy hỏi: “Nếu có điều kiện, chúng ta có thể thành lập một trường đại học cho Phật giáo Việt Nam tại xứ người thì nên xây dựng ở đâu?”

Chúng tôi khi ấy chỉ biết thưa theo cái hiểu biết của mình. Thầy nghe xong, trầm ngâm nói một cách hiền hậu: “Vậy thì, ta có thể khởi sự ở Âu Châu. Ở đó có Hòa thượng Thích Như Điển, có nhiều đệ tử uyên bác — cả Tăng, Ni, và cư sĩ — đang dấn thân trong ngành giáo dục. Ở đó, có môi trường tốt, có nhân duyên thuận lợi.”

Thầy nói xong và vẽ tiếp một con đường. Thầy bảo: Trước hết, chúng ta hãy thử một Viện Phật Học, như một chi nhánh đầu tiên. Từ đó, sẽ vun bồi nhân sự, tài lực, và nền tảng để tiến tới Đại học. Làm chậm nhưng bền, làm ít nhưng thật và phải hoàn tất trong 5 năm để bắt đầu thành lập trường Đại học trong 10 năm.

Chúng tôi khi ấy liền thưa lại rằng: Ở Hải ngoại, có nhiều vị Hòa thượng luôn hết lòng hỗ trợ Thầy như HT. Thích Như Điển, HT. Thích Nguyên Siêu, HT. Thích Bổn Đạt, cùng những bậc Thầy trẻ đã và đang du học hay hành đạo ở hải ngoại, như Thầy Tâm Nhãn, Sư Cô Khánh Năng (Hạnh Thân), Sư Cô Diệu Nguyệt, v.v… Lại còn có những cư sĩ trung kiên, hết lòng vì Phật sự và vì Thầy, như anh Nguyên Đạo, anh Tâm Huy, anh Tâm Quang, anh Thị Nghĩa, cùng nhiều Phật tử tại Âu, Mỹ, Úc luôn nguyện làm cánh tay nối dài cho Giáo hội.

Thầy nghe xong, hoan hỷ vô cùng. Thầy hoan hỷ và chúng tôi thầm nghĩ nếu có nhân duyên như vậy, thì ắt việc này có thể thành tựu. Thế rồi Thầy kết luận, một trong những nơi thích hợp nhất, có thể là Học Phật Viện Viên Giác ở Đức quốc. Ở đó, có HT. Thích Như Điển, và nhiều vị học trò chí thiết, có tâm và có tầm. Thầy tin rằng, nếu nhân duyên thù thắng, nơi ấy sẽ là mầm non đầu tiên của giấc mơ Đại học Phật giáo Việt Nam nơi xứ người. 

Điều làm chúng tôi cảm động hơn cả là hiện nay tại Hải Ngoại có Sư Cô Thích Nữ Hạnh Thân, Sư Cô Diệu Nguyệt (Sucandra – Alena Gripass), chị Mai Lê (Con gái của Cô Nhã Ca), đã cùng nhau thành lập Học Viện Chúng Hương Online (Xin xem trang nhà ở đây, https://chunghuonginstitute.org/) để tiếp nối các công việc Phật sự của Thầy, như những mạch nước trong chảy tiếp từ nguồn tâm Đại Bi, Đại Trí của Thầy. Thầy vẫn thường dạy: Chúng ta không chỉ giữ đạo cho riêng mình, mà phải gieo lại hạt giống Chánh pháp muôn phương. Giấc mơ của Thầy, do đó, không chỉ là dựng một nơi chốn bằng gạch ngói, mà là xây dựng một ngôi nhà tâm linh của trí tuệ và từ bi — nơi hội tụ tinh hoa văn hóa Việt, minh triết Phật giáo và tinh thần giáo dục nhân bản của nhân loại. 

Giấc mơ và hạnh nguyện của Thầy – cũng là lời gửi gắm cho chúng ta hôm nay. Dù học viện hay trường đại học ấy chưa mọc lên giữa trời Âu hay đất Mỹ, nhưng hạt giống của nó đã được Thầy gieo sẵn trong tâm của mỗi người học trò. Chỉ cần chúng ta cùng chung tay, nuôi dưỡng bằng tâm thành, bằng đạo hạnh, và bằng trí tuệ — thì một ngày nào đó, một trường Đại học Phật giáo Việt Nam tại Hải ngoại sẽ thành hình như một đóa sen giữa trời Tây, tỏa hương cho đời và nối dài ánh sáng từ bi của Đạo Phật Việt Nam trên khắp năm châu. Thầy muốn nơi đó là chỗ để người xuất gia hay tại gia, trẻ hay già, Đông hay Tây – cùng chia sẻ một lý tưởng: “Học để giác ngộ và phụng sự.”

Ước vọng của Thầy cũng chính là trách nhiệm của kẻ hậu lai. Chúng con, những kẻ hậu học đang cúi đầu nhận lấy lời nhắn nhủ ấy như một tâm ấn truyền đăng. Dẫu biết con đường này nhiều chông gai, nhưng mỗi bước đi là một đoá sen nở, mỗi bàn tay góp lại là một viên gạch dựng nên Đại học Từ Bi – Trí Tuệ. Chúng con tin rằng, ngọn lửa Tuệ Sỹ đã và đang lan toả như hạnh nguyện 'hư không hữu tận, ngã nguyện vô cùng' của Thầy. Từ Dambri đến Hannover, từ Washington D.C. đến Paris, từ Huế đến Sydney, từ Saigon đến Vancouver – bất cứ nơi nào có người Việt còn hướng về Phật pháp, nơi ấy có thể là mảnh đất tâm cho Phật giáo Việt Nam đang nảy mầm.

Với tầm nhìn khai phóng và nhân bản của Thầy, Giáo dục Phật giáo không chỉ đào tạo Tăng tài, mà còn phải đào tạo những con người có tâm hồn tự do, có trí tuệ khai mở và trái tim nhân hậu. Viện Phật Học hay trường Đại học ấy – trong giấc mơ của Thầy sẽ là nơi không bị ràng buộc người học vào khuôn khổ giáo điều, mà là nơi khai phóng tư duy, thắp sáng trí tuệ, dung hòa Đông Tây, kết nối cổ kim, nơi Tăng Ni sinh, học viên, sinh viên không chỉ học hỏi Kinh, Luật, Luận, mà còn chuyên tâm vào khoa học, triết học, giáo dục, nghệ thuật, ngôn ngữ, và nhân quyền – tất cả đều soi chiếu bằng ánh sáng Từ Bi và Trí Tuệ của Đạo Phật. 

Di sản của Thầy đã nằm trong hơn nửa thế kỷ trước tác, giảng dạy và dịch thuật và đang ở trong tâm hồn nhân bản và tinh thần khai mở mà Thầy đã truyền trao. Công trình phiên dịch Đại Tạng Kinh Việt Nam là một sự nghiệp giáo dục và tâm linh vĩ đại – nối liền quá khứ với tương lai, truyền thống với hiện đại, Đông phương với Tây phương. Những lời Thầy dạy, những lá thư, những bản thảo, những dòng thơ như “quán trọ” giữa cuộc đời, là nơi ta dừng lại để soi chiếu tâm mình, để thấy vô thường mà không sợ hãi, để sống giữa đời mà không đánh mất chân tâm.

Thầy ơi,
Tháng Mười Một lại về, mưa vẫn rơi như những giọt tâm tư. Thuyền từ Giáo hội còn neo bến, nhưng bóng Thầy đã khuất giữa trời Không. Tuy nhiên, ngọn đuốc và ánh sáng mà Thầy đã thắp lên vẫn lan toả trong từng nụ cười lam áo, trong từng lời giảng, trong từng trang kinh được mở. Chúng con xin kính tri ân Thầy. 

Chúng con xin nguyện tiếp nối hạnh nguyện độ sinh của Thầy,
Lấy Chánh pháp làm đường đi,
Lấy Từ bi làm lẽ sống,
Lấy Trí tuệ làm hơi thở của từng ngày.

Xin nguyện hồi hướng những công đức lành
đến pháp thân thanh tịnh của Thầy –
bậc Cao Tăng Thạc đức, Nhà giáo dục lớn,
người đã soi sáng tâm hồn Việt giữa vô minh nhân thế.

Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật

Sacramento, Bạch Vân Am, 2025
Thiên Nhạn

(Tâm Thường Định)

Thiên Nhạn: Từ Ngôn Ngữ Đến Vô Ngôn: Cửa Ngỏ Tư Tưởng Qua Giai Thoại ‘Vào Thiền’ của Nhà Văn Doãn Quốc Sỹ

 

Trong chiều sâu văn học Việt Nam hậu bán thế kỷ XX, giữa những tiếng nói triết lý và phản tỉnh về thân phận con người, Nhà văn Doãn Quốc Sỹ xuất hiện như một hành giả cầm bút. Ông không giảng đạo, không tuyên giáo nhưng từng con chữ của ông đều toát ra mùi hương của thiền vị, của sự tĩnh lặng đã thấm qua bao lớp phù sinh. “Vào Thiền – Giai Thoại Tùy Bút” là một tùy bút giản dị nhưng mang sức gợi lớn, đưa người đọc từ ngôn ngữ vào cõi vô ngôn, từ tri thức đến trực nhận, từ “biết” đến “thấy”.

Không phải ngẫu nhiên mà ngay trong lời mở đầu tác giả đã khiêm tốn thừa nhận giới hạn của ngôn từ. Dùng lời nói để diễn đạt Thiền — đó là nghịch lý vốn có từ thời Đức Phật còn tại thế. Thiền vốn là “truyền tâm ấn”, không qua văn tự, là trực chỉ chân tâm, kiến tánh thành Phật. Nhưng Nhà văn Doãn Quốc Sỹ, trong vị thế của một nhà văn, một cư sĩ Phật tử và một học giả, đã dùng chính giới hạn ấy như một cánh cửa mở: “Ngôn ngữ hữu hạn của thế nhân để nói Thiền là điều bất khả. Nhưng chẳng nói thì ai hiểu, nói ra thì lại xa.”

Chính từ “cái bất khả ngôn” đó mà tác phẩm trở nên thú vị. “Vào Thiền” không trình bày giáo lý, không hệ thống hóa tư tưởng, mà tựa như một buổi trà đàm, nơi người kể chuyện nêu lên những giai thoại Thiền xưa để đánh thức người nghe. Và mỗi giai thoại là một tiếng chuông — không nhằm truyền đạt tri thức, mà để phá vỡ sự mê muội của tri thức.

Điều đáng quý trong “Vào Thiền” là sự ý thức cao độ của Nhà văn Doãn Quốc Sỹ về ngôn từ như phương tiện. Trong Phật học, ngôn ngữ được ví như “ngón tay chỉ trăng”, thấy ngón tay mà tưởng là trăng thì vĩnh viễn chẳng thấy được đạo. Tác giả không giấu giếm cái giới hạn ấy. Ông biết rằng lời nói chỉ là tạm, chỉ có thể “vẽ bướm bằng cành tre, đựng mây trong hộp sắt”, như chính ông đã viết. Nhưng chính vì nhận ra giới hạn ấy mà lời văn của ông lại trở nên có chiều sâu thiền vị — bởi trong sự bất lực của ngôn ngữ, ông vẫn mời gọi người đọc đi xa hơn ngôn ngữ.

Những dòng chữ tưởng như nhẹ nhàng ấy là lời nhắc về một nguyên lý căn bản trong Thiền học: “Ngữ ngôn đạo đoạn, tâm hành xứ diệt.” Khi lời đã tận, mới thấy được thực tại chân thật không qua khái niệm. Đó cũng là chỗ mà văn và đạo gặp nhau, văn không chỉ là diễn tả, mà là phương tiện để lắng nghe khoảng lặng phía sau ngôn từ.

Nhà văn Doãn Quốc Sỹ chọn hình thức giai thoại Thiền để dẫn nhập đạo lý — một lựa chọn khéo léo, vừa bình dân vừa sâu sắc. Từ câu chuyện bình vỡ, chén trà tràn, đến giai thoại thiền sinh cõng thiếu nữ qua đường — tất cả đều nhằm phơi bày một điều, trí huệ không nằm ở lời, mà ở khoảnh khắc thấy ra sự thật.

Khi bình vỡ, tâm chấp liền tan — vì cái bị chấp giữ không còn. Khi trà tràn, thiền sư nhắc rằng cái tâm đầy ắp ngã kiến sẽ không còn chỗ cho tri kiến mới. Khi thiền sinh còn “cõng” hình bóng thiếu nữ trong tâm, nghĩa là chưa buông được chấp. Tất cả những câu chuyện ấy, dù kể nhẹ, đều nhắc ta rằng Thiền không nằm trong động tác, mà trong tâm tự do đối diện với động tác.

Cũng như trong Kinh Kim Cang, Đức Phật từng dạy: “Ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm.” Đừng trụ vào đâu, cũng đừng trụ vào chính cái ý niệm “không trụ”. Thiền sư đập vỡ bình, nạt thiền sinh, không phải để phủ nhận sự vật, mà để nhắc hãy buông ý niệm về chúng đi.

Nhà văn Doãn Quốc Sỹ hiểu điều đó sâu sắc. Ông không giải thích bằng triết học, mà để giai thoại tự nói. Và chính trong khoảng lặng giữa câu chuyện, người đọc nghe thấy hơi thở của Thiền.

Một điểm then chốt của toàn tác phẩm là khái niệm “Không tâm – Diệu hữu”. Tác giả nhắc lại lời cổ ngữ Thiền: “Không tâm là tâm thật; diệu hữu là diệu dụng của không tâm.” Nghĩa là, chỉ khi tâm không bị trói buộc bởi phân biệt, nó mới có thể vận hành một cách tự nhiên, linh động, tự tại.

Nhà văn Doãn Quốc Sỹ khéo léo phân biệt giữa “không tâm” và “ngoan không”. “Không tâm” không phải là trống rỗng, dửng dưng, mà là không bị chấp trước. “Ngoan không” chỉ là sự vô cảm, không sáng tạo, không năng lượng. Còn “không tâm” đích thực là trạng thái của người biết mà như không biết, hành mà như vô hành, trong sáng, linh diệu.

Tư tưởng ấy chính là nhị nguyên siêu việt của Trung Quán tông — nơi Long Thọ Bồ Tát dạy rằng “sắc tức thị không, không tức thị sắc.” Nhà văn, bằng trực giác nghệ sĩ, đã đưa học thuyết triết học đó về gần với đời thường, không cần viện dẫn luận, chỉ cần kể chuyện, mà vẫn khiến người đọc chạm được vào tầng sâu của “tánh không”.

Bấy giờ, ở đoạn cuối, câu chuyện về thiền sư Tetsugen khắc kinh ở Nhật được nhắc lại như một bài học lớn. Hai lần đầu, Tetsugen gom tiền in kinh, nhưng đều đem bố thí cứu dân đói và dân bệnh. Đến lần thứ ba mới in được kinh, và khi bản in hoàn tất, người đời nói rằng ba lần ấy — cứu đói, cứu bệnh, in kinh — đều là “ba lần ấn hành kinh Phật.”

Ông mượn giai thoại này để nhắc, trí tuệ không nằm trên giấy, mà trong hành động từ bi. Người “biết đạo” mà không hành đạo thì chỉ mới ở ngoài cổng Thiền. Chính khi bước ra giữa đời, cứu khổ, chia sẻ, ta mới thật sự “vào Thiền”.

Cách tác giả diễn đạt gợi nhớ tinh thần Bồ Tát đạo trong Kinh Duy Ma Cật: “Bồ Tát hành tại trần lao nhi bất nhiễm trần.” Nhà văn Doãn Quốc Sỹ, tuy là cư sĩ, nhưng đã nắm bắt được cốt tủy đó, đạo không nằm trong am, mà trong đời; thiền không ở thiền thất, mà ở tâm bình thường, tự nhiên, hồn nhiên, không chấp.

Cuối cùng, điều làm nên giá trị đặc biệt của “Vào Thiền” là sự dung hòa giữa trí thức Tây học và cảm thức Đông phương. Nhà văn Doãn Quốc Sỹ không viết Thiền như một thiền sư, cũng không lý luận như triết gia, mà viết như một người đã sống, đã va chạm, đã chiêm nghiệm. Ông đứng ở ranh giới giữa văn chương và tâm linh, giữa tri thức và trực giác, để nối lại hai bờ của lý trí và huyền nghiệm.

Chính phong thái “giản dị” ấy — uyên áo mà bình dị, bác học mà dung phàm — đã làm nên phong cách của Doãn Quốc Sỹ. Người đọc không thấy uy quyền triết lý, mà thấy một con người thành thật, khiêm cung, đang tự soi chính mình. Cái “giả dị” ở đây không phải là tầm thường hóa, mà là đưa cái sâu xa trở về bình thường, như thiền sư nói: “Người ngộ đạo cũng ăn cơm, mặc áo, chỉ khác là trong đó có tỉnh thức.”

“Vào Thiền” của Nhà văn Doãn Quốc Sỹ không dạy ta Thiền, mà mời ta trở về chính mình. Tác phẩm như một tấm gương nhỏ, ai soi vào cũng thấy khuôn mặt riêng. Có người thấy đạo, có người thấy chữ, có người chỉ thấy chuyện kể. Nhưng điều kỳ diệu là dù thấy gì, tâm vẫn được gợi mở.

Nếu đọc bằng lý trí, ta sẽ chỉ thấy triết lý. Nếu đọc bằng tâm, ta sẽ nghe một tiếng gọi dịu dàng “Hãy buông xuống, để thấy.” Và đó, có lẽ, chính là Thiền.

Phật lịch 2569 – Sacramento 15.10.2025

Thiên Nhạn và Huệ Đan: Pháp Vị Trong Hành Chánh – Nền Tảng Cho “Văn Bản Dưới Luật” Của GĐPTVN – Bài 2

 

Từ khi hình thành cho đến nay, Gia Đình Phật Tử Việt Nam luôn vận hành trong mạch sống song hành giữa Giới luật và Hành chánh, giữa Đạo và Đời, giữa Giáo lý Phật đà và Tổ chức giáo dục thanh thiếu đồng niên. Nền tảng của sự vận hành ấy được định hình bằng hai văn kiện gốc: Nội Quy và Quy Chế Huynh trưởng, được xem như “Hiến pháp” và “Luật định” của Tổ chức.

Thế nhưng, khi thời gian đưa chúng ta đến những khúc quanh đầy biến động – Giáo hội phân tán, cơ cấu hành chánh nhiều nơi bị tê liệt và việc tu chỉnh pháp quy không thể tiến hành – thì câu hỏi được đặt ra: Làm sao để duy trì sinh mệnh của Tổ chức mà không vượt luật, không mất đạo, không rơi vào vô minh pháp lý? Câu trả lời nằm nơi một phương tiện: “Văn bản dưới luật.”

I. Bản chất và sứ mệnh của “văn bản dưới luật”

Trong lĩnh vực hành chánh GĐPT, văn bản dưới luật không phải là một hình thức hành chánh tạm bợ, mà là phương tiện hành đạo trong giai đoạn bất khả hành pháp quy. Nó không thay thế Nội Quy – Quy Chế, mà vận dụng tinh thần của hai văn bản ấy để hướng dẫn hành động cụ thể, khi cơ duyên chưa cho phép tái lập một Đại hội và quyết nghị được duyệt y bởi Tăng già.

Vì vậy, văn bản dưới luật vừa mang tính pháp lý nội bộ, vừa mang ý nghĩa hộ pháp hành trì. Nó là chiếc cầu nối giữa giới luật Tăng-già và quy phạm tổ chức, giữa tinh thần và hình thức, giữa niềm tin và trách nhiệm. Nếu Nội Quy là “thân”, Quy Chế là “xương”, thì văn bản dưới luật chính là “mạch máu” lưu thông, giữ cho cơ thể tổ chức không bị đông cứng trước thời cuộc.

II. Nhận định văn bản thông qua “Thuyết minh Nội lệ Tu học và Sinh hoạt”

Bài tham luận “Thuyết minh Nội lệ Tu học Sinh hoạt của GĐPT Việt Nam” nhân dịp Hội Thảo Trần Nhân Tông, 2021, là một văn kiện đặc thù, được soạn trong hoàn cảnh lịch sử của sự gián đoạn và thử thách:

– Khi Viện Hóa Đạo chưa thể chuẩn y văn kiện mới,

– Khi tổ chức phát triển vượt ra khỏi biên giới quốc gia,

– Khi tuổi tác và sức khỏe của người Vụ trưởng lịch sử không còn cho phép chuyển giao theo mô thức cũ,

– Và khi nhu cầu trẻ hóa, hội nhập, thống nhất đang trở thành mệnh lệnh sinh tồn.

Trước bối cảnh ấy, “Nội lệ” được hình thành như một văn bản hành hoạt tạm quyền, được Tăng già giáo giới và Hội Đồng Huynh Trưởng Cấp Dũng đồng thuận thi hành. Bản văn nêu ra điều quan trọng nhất: chứng minh rằng một văn bản dưới luật vẫn có thể vừa khế lý vừa khế thời, không phá luật, không vượt thẩm quyền, mà vẫn duy trì được pháp mạch.

Những điểm cốt lõi của bản tham luận đáng ghi nhận:

• Giữ được lập trường pháp lý: xác định rõ Nội lệ chỉ là “hành hoạt dưới luật”.
• Giữ được truyền thống: tôn trọng pháp lý Vụ Trưởng và sự kế thừa của Hội Đồng Cấp Dũng.
• Giữ được tinh thần Tăng-già: mọi quyết nghị đều quy hướng về giáo giới.
• Giữ được đạo hiếu và niềm tin: xem việc duy trì tổ chức là biểu hiện của hiếu đạo và Bồ-tát hạnh.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, bản tham luận vẫn còn thiên về lý giải và biện minh, hơn là thiết lập khung quy phạm hành chánh cụ thể. Cảm xúc đạo tình nhiều, nhưng kỹ thuật văn bản còn thiếu. Do đó, nếu coi đây là bước đầu tiên của quá trình hình thành “văn bản dưới luật”, thì công đoạn kế tiếp phải là quy phạm hóa và pháp điển hóa nội dung ấy.

Nhìn chung, tư tưởng chủ đạo của văn kiện “Nội lệ” thể hiện thiện chí và nỗ lực dung hòa giữa “pháp lý truyền thống” và “thực tế biến động”. Tuy nhiên, trong cấu trúc hành chánh của một tổ chức giáo dục mang tính quy mô và có tính pháp nhân đạo đức như Gia Đình Phật Tử Việt Nam (GĐPTVN), có nhiều điểm cần được xem xét lại để bảo đảm tính minh bạch, hợp hiến, và hợp hành chánh, nhằm tránh sự nhầm lẫn giữa tập thể lãnh đạo và tổ chức hợp pháp.

1. Vấn đề thẩm quyền và nguyên tắc ban hành

Văn kiện nêu rằng “Hội Đồng Huynh Trưởng Cấp Dũng” là cơ quan “chịu trách nhiệm thịnh suy của tổ chức” và được quyền “thông qua Bản Nội Lệ để đệ trình Tăng già phê chuẩn.” Đây là một điểm phản hành chánh căn bản, vì:

Theo Nội Quy – Quy Chế Huynh Trưởng GĐPTVN hiện hành, quyền ban hành hoặc tu chỉnh bất kỳ văn kiện pháp quy nào dưới Nội Quy chỉ thuộc về Ban Hướng Dẫn Trung Ương, được Đại Hội Huynh Trưởng biểu quyết, và phải được Viện Hóa Đạo (Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất) duyệt y.

Hội Đồng Cấp Dũng là cấp “tư vấn – giáo dưỡng”, không có chức năng lập quy hay hành chánh. Việc nâng tầm Hội Đồng này lên cơ quan “lãnh đạo tinh thần cao nhất” và “thay mặt tập thể điều hành pháp lý” là vượt thẩm quyền hành chánh và trái nguyên tắc phân quyền giáo hội – tổ chức – hành chánh.

Bấy giờ, dù thiện ý của văn kiện nhằm “duy trì pháp lý Vụ Trưởng”, song việc “tự phát định chế” không qua Đại hội hoặc cơ chế biểu quyết hợp thức là không hợp lệ về hành chánh pháp quy, có thể tạo tiền lệ nguy hiểm cho tương lai.

2. Ngộ nhận giữa “pháp lý kế thừa” và “tập thể nhân danh”

Văn kiện viện dẫn lý do “pháp lý Vụ Trưởng cần được duy trì” nên giao quyền cho “tập thể Hội Đồng Cấp Dũng” đứng ra thay mặt “Vụ Trưởng tập thể”. Điều này phản hành chánh trên hai cấp độ:

Pháp lý tổ chức (legal continuity) không thể được “chuyển giao” bằng tuyên ngôn nội bộ. Pháp lý chỉ có giá trị khi được cơ quan phê chuẩn gốc (Viện Hóa Đạo hoặc cơ cấu kế thừa hợp pháp) xác nhận.

Khái niệm “Vụ Trưởng tập thể” không có tiền lệ trong bất kỳ văn bản hành chánh nào của GĐPTVN từ trước tới nay, nên việc thiết lập hình thức này là phát sinh ngoài quy chế, không có giá trị hành chánh và không thể là nền tảng pháp quy.

Cho nên, dù mục tiêu là giữ “pháp mạch Vụ Trưởng”, song cách thực hiện này chỉ nên được xem là giải pháp tạm hành trong giai đoạn chuyển tiếp, không nên gọi là “pháp lý kế thừa”.

3. Thiếu phân biệt giữa “Hội nghị chuyên đề” và “Đại hội quyết nghị”

Văn kiện thuyết minh rằng “Đại hội Cấp Dũng” có quyền thông qua Nội lệ thay cho Đại hội. Đây là một sai phạm hành chánh hiển nhiên, vì:

Đại hội Huynh Trưởng là cơ quan tối cao của tổ chức, có quyền thông qua, sửa đổi, hoặc phê chuẩn văn kiện hành chánh.

Đại hội Cấp Dũng chỉ là một hội nghị chuyên biệt về tư cách, giáo dưỡng và tu học, không mang tính pháp lý biểu quyết cho toàn hệ thống tổ chức.

Khi một văn bản “thay thế Nội Quy – Quy Chế” được ban hành mà không qua Đại hội, văn bản ấy mất tính chính danh và không thể ràng buộc hành chánh.

Ở đây, “Hội nghị Cấp Dũng” chỉ nên là đệ trình ý kiến tham nghị, chứ không phải là cơ chế thông qua.

4. Sự nhập nhằng giữa hành chánh và giáo giới

Văn kiện nhiều lần dẫn ý “Tăng già giáo giới”, “Tăng sai”, “Tác thành – Chỉ dạy” như căn cứ phê chuẩn hành chánh. Tuy nhiên, trong hệ thống Phật giáo Việt Nam hiện đại, Tăng sai là hành động truyền pháp, không phải hành chính giáo chỉ.

Việc lấy “Tăng già giáo giới” làm căn bản phê chuẩn Nội lệ hành chánh là sai phương diện thẩm quyền: Tăng già chứng minh chứ không điều hành.

GĐPTVN là tổ chức cư sĩ giáo dục, chịu trách nhiệm hành chánh độc lập dưới sự chứng minh của Tăng, không thể đảo chiều quan hệ này.

Tăng già luôn giữ vai trò “chứng minh và giáo giới đạo hạnh”, còn việc lập quy hành chánh nên được giao đúng thẩm quyền BHD hữu trách và Đại hội.

5. Vấn đề hành văn và cấu trúc quản trị

Bản văn nhiều đoạn pha lẫn giữa ngôn ngữ pháp quy và ngôn ngữ cảm xúc đạo vị, khiến tính hành chánh – quy phạm bị mờ nhạt.

Ví dụ, các cụm như “Giấy rách phải giữ lấy lề”, “Phương tiện tùy nghi vô thi bất khả”, hay “Sự thì có khác nhưng lý tình là chung” tuy thi vị, nhưng không có hiệu lực điều hành hành chánh khi áp dụng trong văn bản pháp quy.

Do đó, cần tách biệt giữa văn kiện hành chánh (nội lệ, quy chế) và văn kiện đạo lý (giáo giới, tham luận, đạo từ). Mỗi loại có cấu trúc, mục tiêu, và giọng văn khác nhau. Gộp chung sẽ làm yếu cả hai.

6. Thiếu cơ chế kiểm tra – giám sát

Trong suốt văn kiện, không thấy quy định về:

• Cơ chế kiểm soát quyền lực của Hội Đồng Cấp Dũng,
• Cơ chế phúc trình định kỳ cho toàn thể Huynh trưởng,
• Cơ chế thẩm tra pháp lý nội bộ để ngăn ngừa tùy tiện hành chánh.

Việc trao toàn quyền “điều hành, hướng dẫn, chịu trách nhiệm thịnh suy” cho một Hội Đồng mà không có cơ chế đối trọng là phản hành chánh về nguyên tắc quản trị hiện đại, có nguy cơ tạo ra tập quyền không kiểm soát.

Tóm lại, văn kiện “Nội Lệ Tu Học” mang tinh thần trung thành với Giáo hội và khát vọng nối dài truyền thống áo Lam. Tuy nhiên, từ góc độ hành chánh học và quản trị tổ chức, một số yếu tố trong văn bản vượt thẩm quyền pháp quy, thiếu cơ chế kiểm soát và lẫn lộn giữa hành chánh và giáo giới, cần được hiệu chỉnh để tránh tiền lệ sai trong tương lai.

Việc phê bình này không nhằm phủ định thiện chí của những người soạn thảo, mà là để bảo vệ sự trong sáng của pháp lý tổ chức, đảm bảo nền hành chánh GĐPTVN vận hành trên nền tảng tôn ti, minh bạch và tương kính, đúng như tinh thần “kiến hòa đồng giải” mà chính văn kiện đã khởi đầu.

III. Hướng đi cho việc soạn thảo văn bản dưới luật của GĐPT Việt Nam

1. Về tinh thần

Trước hết, cần hiểu rằng mọi văn bản dưới luật trong GĐPT đều không có mục đích củng cố quyền lực, mà là duy trì sự hành hoạt hợp pháp và hợp đạo. Tinh thần ấy phải được thấm đẫm ba yếu tố:

• Pháp tính: căn cứ vào Nội Quy – Quy Chế, không được vượt quyền hay thay thế.
• Giáo tính: chịu sự giáo giới và chứng minh của Tăng-già bản thệ.
• Tổ chức tính: phục vụ sự thống nhất, hành hoạt, tu học và trẻ hóa của tổ chức.

Nếu thiếu một trong ba yếu tố ấy, văn bản sẽ mất căn cứ, mất đạo và mất sức sống.

2. Về hình thức

Một văn bản dưới luật nên có kết cấu chặt chẽ, gồm:

• Phần căn cứ pháp lý, trích dẫn rõ Nội Quy, Quy Chế và giáo giới liên hệ.
• Phần quy định, viết ngắn, rõ, mang tính hành chánh, chia thành chương – mục – điều.
• Phần thi hành, quy định hiệu lực, cơ quan chịu trách nhiệm và phương thức tu chỉnh.

Ngôn ngữ phải là ngôn ngữ của trí tuệ và hành động, không sa vào biện minh cảm tính, không lặp lại những khẩu hiệu thiêng liêng mà xa rời thực tiễn. Một văn bản hành chánh Phật giáo vẫn có thể mang hơi thở đạo vị, nhưng phải đủ rõ để thi hành và đủ sáng để nương theo.

3. Về nội dung

Nội dung cần hướng đến 3 trọng tâm:

• Thống nhất hệ thống toàn cầu – quy định sự liên kết giữa các BHD Quốc Nội, Hải Ngoại và Thế Giới.
• Cập nhật cơ chế trẻ hóa – mở lối cho hàng ngũ kế thừa được huấn luyện, có thẩm quyền phụ trách và thọ nhiệm.
• Bảo tồn pháp lý và truyền thống – duy trì danh xưng, hệ thống, biểu tượng, và mối liên hệ pháp quy với Tăng-già GHPGVNTN.

4. Về lộ trình

Văn bản dưới luật phải khi được soạn thảo, trước khi ban hành, cần có vòng tham vấn mở rộng đến các cơ chế Giáo Giới, Giáo Hạnh, các cấp hướng dẫn GĐPT thượng tầng, đồng thời mọi cơ sở hạ tầng trực hệ, để bảo đảm nguyên tắc “tập thể lãnh đạo – cá nhân phụ trách” được vận dụng đúng pháp và đúng tâm.

IV. Ý nghĩa lịch sử và đạo pháp

Soạn một văn bản dưới luật trong GĐPT Việt Nam không đơn thuần là việc hành chánh. Đó là hành động hộ trì Chánh pháp bằng ngòi bút, là sự biểu hiện của Giới – Định – Tuệ trong hành sự tập thể. Nếu Nội Quy là di sản của thế hệ tiền phong, thì văn bản dưới luật là sự tiếp nối của thế hệ đang sống, dùng để bảo tồn dòng chảy không bị đứt đoạn giữa các thời kỳ. Mỗi câu, mỗi chữ trong văn bản ấy không chỉ quy định hành chánh, mà còn là hạt giống của chánh niệm, của tinh thần hòa hợp, của trách nhiệm Bồ-tát đạo trong đời sống cộng đồng.

Khi soạn một văn bản dưới luật, người Huynh trưởng cần tự hỏi:

• “Văn bản này có giúp đàn em được tu học tốt hơn không?”
• “Văn bản này có làm cho tổ chức thêm thanh tịnh, hòa hợp và minh bạch hơn không?”
• “Văn bản này có giữ đúng tinh thần của Thầy Tổ và Giáo hội không?”

Nếu ba câu hỏi ấy được trả lời bằng chữ “Có”, thì đó chính là Chánh pháp hành trong đời.

V. Kết luận: Đường hướng tương lai

Trong thời kỳ mà GĐPT Việt Nam đang chuyển mình từ truyền thống địa phương sang tổ chức toàn cầu, việc hình thành một hệ thống văn bản dưới luật đồng bộ, trí tuệ, minh bạch là điều tất yếu.

Những văn bản này phải làm được hai việc cùng lúc:

• Hợp pháp hóa và hiện đại hóa hành chánh,
• Giữ vững linh hồn đạo vị và truyền thống Tăng-già.

Đó là con đường trung đạo giữa vô vi và hữu vi, giữa tu tập và hành pháp, giữa tình và lý, mà Phật giáo và GĐPTVN phải cùng đi, nếu muốn vừa giữ được căn gốc, vừa thích ứng với thời đại.

Bởi vì, như lời dạy của Chư Tổ “Pháp là phương tiện. Nếu không thuận duyên, phương tiện phải khởi. Nhưng phương tiện nào không trở về pháp, thì chỉ là hành động của phàm tình.”

Và do đó, mỗi văn bản dưới luật được ban hành trong GĐPT Việt Nam — nếu được soạn đúng tinh thần “khế lý, khế cơ, khế thời, khế xứ” — sẽ không những là một quy định hành chánh, mà là một bản nguyện Bồ-tát bằng chữ, bằng tâm và bằng trí tuệ.

Phật Lịch 2569 – Vô Trú Xứ Am ngày 10 tháng 10 năm 2025

THIÊN NHẠN & HUỆ ĐAN