TRI ÂN THẦY TRONG LỄ ĐẠI TƯỜNG

 

TRI ÂN THẦY
TRONG LỄ ĐẠI TƯỜNG
Một nén tâm hương tưởng niệm vị Thầy Tuệ (Sỹ), bậc Long Tượng của Phật giáo Việt Nam

Thiên Nhạn

Trong không gian tĩnh lặng của một buổi sớm mùa thu tại thủ phủ Sacramento. Trời đã se lạnh, gió mùa vừa sang và những cơn mưa cũng đang bắt đầu nặng hạt, con chắp tay hướng về phương trời xa, nơi pháp thân Thầy vẫn tỏa rạng giữa hư vô. Bao nhiêu lời muốn nói, rồi bỗng hóa thành im lặng, vì làm sao dùng được lời phàm để nói hết công đức, trí tuệ và từ bi của một bậc Thạc đức như Thầy, người mà bốn chúng gọi là bậc minh sư, bậc long tượng Phật Giáo Việt Nam – Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ – người đã hiến trọn đời mình cho đạo pháp, dân tộc và nhân loại.

Thầy là biểu tượng của trí tuệ không khuất phục, của từ bi vô lượng, của văn hóa khai phóng và giáo dục vị tha. Dáng Thầy gầy, giọng nói nhỏ nhẹ, nhưng ý chí và tầm nhìn của Thầy vững như núi Tu Di giữa pháp hội trần gian. Từ thân giáo, khẩu giáo cho đến ý giáo, Thầy đã gieo hạt giống Bồ-đề trong bao thế hệ, từ chốn thiền môn đến học đường, từ kinh sách Phật học đến văn chương nhân thế.

Hạnh nguyện Bồ Tát của Thầy mà trong đó có sự nuôi dưỡng, giảng dạy hay dịch thuật, mà là thức tỉnh con người trong từng lời kinh, từng hơi thở, từng ý niệm hay từng hành động lợi sinh. Thầy dạy rằng văn hóa và giáo dục là con đường dài của sự chuyển hóa, còn chính trị hay quyền lực chỉ là gió thoảng, mây bay. Thầy lấy đại bi làm nguyện, đại trí làm phương tiện, đại hùng làm hành động — ba cột trụ của một đời Bồ-tát hành đạo giữa nhân gian.

Như nhiều người đã biết, với bao năm tháng lao tù, Thầy vẫn ung dung. Trước bất công, Thầy không oán hờn. Trong khổ đau, Thầy không than thở. Trong im lặng, Thầy vẫn dạy đời bằng chính trí tuệ và thân giáo của mình. Cả cuộc đời Thầy là một bài kệ sống. Quả đúng như vậy, mỗi hơi thở, mỗi nụ cười, mỗi dòng thơ, mỗi bản dịch, đều là một pháp âm. Thầy đúng là vị Thầy của bốn chúng và của nhiều thế hệ.  Thầy chính là người khơi sáng niềm tin và dũng lực cho Tăng Ni, Phật tử và tuổi trẻ Việt Nam. Với Thầy, tuổi trẻ là tương lai của đạo pháp và dân tộc, là hạt giống cần được tưới tẩm bằng sự hiểu biết, tình thương và tinh thần khai phóng. Thầy thường dạy chúng con, “Lấy văn hóa và giáo dục làm hành trang cho cuộc đời mình.” Lời dạy ấy, như giọt sương đầu ngày, trong veo, thấm nhuận vào con nhẹ nhàng và sâu thẳm. Với nhiều vị Tăng sĩ hay Phật tử Việt Nam, đó là ngọn hải đăng soi đường trên hành trình phụng sự: vừa dấn thân, vừa tỉnh thức; vừa học hỏi, hành trì, noi theo, và tiếp nối.

Nhân đây, xin được kể lại một ước mơ và ý nguyện sâu xa của Thầy, để tất cả chúng ta cùng nhau nỗ lực tiếp nối. Đó là giấc mơ về một Trường Đại học Phật giáo Việt Nam tại Hải ngoại — một ước nguyện mà Thầy đã ấp ủ từ lâu, với tâm nguyện muốn thấy ánh sáng của Chánh pháp lan tỏa khắp nơi, để thế hệ con cháu mai sau còn có nơi nương tựa vào văn hóa, trí tuệ và đạo hạnh của Phật Giáo Việt.

Trong những lần được hầu chuyện cùng Thầy, người viết vẫn nhớ mãi giọng nói nhỏ nhẹ, hiền từ mà kiên định của Thầy khi nói về giấc mơ ấy. Một giấc mơ không mang dáng dấp của quyền lực hay danh vọng, mà thuần túy là hạnh nguyện độ sinh và hoằng dương Chánh pháp. Thầy hỏi: “Nếu có điều kiện, chúng ta có thể thành lập một trường đại học cho Phật giáo Việt Nam tại xứ người thì nên xây dựng ở đâu?”

Chúng tôi khi ấy chỉ biết thưa theo cái hiểu biết của mình. Thầy nghe xong, trầm ngâm nói một cách hiền hậu: “Vậy thì, ta có thể khởi sự ở Âu Châu. Ở đó có Hòa thượng Thích Như Điển, có nhiều đệ tử uyên bác — cả Tăng, Ni, và cư sĩ — đang dấn thân trong ngành giáo dục. Ở đó, có môi trường tốt, có nhân duyên thuận lợi.”

Thầy nói xong và vẽ tiếp một con đường. Thầy bảo: Trước hết, chúng ta hãy thử một Viện Phật Học, như một chi nhánh đầu tiên. Từ đó, sẽ vun bồi nhân sự, tài lực, và nền tảng để tiến tới Đại học. Làm chậm nhưng bền, làm ít nhưng thật và phải hoàn tất trong 5 năm để bắt đầu thành lập trường Đại học trong 10 năm.

Chúng tôi khi ấy liền thưa lại rằng: Ở Hải ngoại, có nhiều vị Hòa thượng luôn hết lòng hỗ trợ Thầy như HT. Thích Như Điển, HT. Thích Nguyên Siêu, HT. Thích Bổn Đạt, cùng những bậc Thầy trẻ đã và đang du học hay hành đạo ở hải ngoại, như Thầy Tâm Nhãn, Sư Cô Khánh Năng (Hạnh Thân), Sư Cô Diệu Nguyệt, v.v… Lại còn có những cư sĩ trung kiên, hết lòng vì Phật sự và vì Thầy, như anh Nguyên Đạo, anh Tâm Huy, anh Tâm Quang, anh Thị Nghĩa, cùng nhiều Phật tử tại Âu, Mỹ, Úc luôn nguyện làm cánh tay nối dài cho Giáo hội.

Thầy nghe xong, hoan hỷ vô cùng. Thầy hoan hỷ và chúng tôi thầm nghĩ nếu có nhân duyên như vậy, thì ắt việc này có thể thành tựu. Thế rồi Thầy kết luận, một trong những nơi thích hợp nhất, có thể là Học Phật Viện Viên Giác ở Đức quốc. Ở đó, có HT. Thích Như Điển, và nhiều vị học trò chí thiết, có tâm và có tầm. Thầy tin rằng, nếu nhân duyên thù thắng, nơi ấy sẽ là mầm non đầu tiên của giấc mơ Đại học Phật giáo Việt Nam nơi xứ người. 

Điều làm chúng tôi cảm động hơn cả là hiện nay tại Hải Ngoại có Sư Cô Thích Nữ Hạnh Thân, Sư Cô Diệu Nguyệt (Sucandra – Alena Gripass), chị Mai Lê (Con gái của Cô Nhã Ca), đã cùng nhau thành lập Học Viện Chúng Hương Online (Xin xem trang nhà ở đây, https://chunghuonginstitute.org/) để tiếp nối các công việc Phật sự của Thầy, như những mạch nước trong chảy tiếp từ nguồn tâm Đại Bi, Đại Trí của Thầy. Thầy vẫn thường dạy: Chúng ta không chỉ giữ đạo cho riêng mình, mà phải gieo lại hạt giống Chánh pháp muôn phương. Giấc mơ của Thầy, do đó, không chỉ là dựng một nơi chốn bằng gạch ngói, mà là xây dựng một ngôi nhà tâm linh của trí tuệ và từ bi — nơi hội tụ tinh hoa văn hóa Việt, minh triết Phật giáo và tinh thần giáo dục nhân bản của nhân loại. 

Giấc mơ và hạnh nguyện của Thầy – cũng là lời gửi gắm cho chúng ta hôm nay. Dù học viện hay trường đại học ấy chưa mọc lên giữa trời Âu hay đất Mỹ, nhưng hạt giống của nó đã được Thầy gieo sẵn trong tâm của mỗi người học trò. Chỉ cần chúng ta cùng chung tay, nuôi dưỡng bằng tâm thành, bằng đạo hạnh, và bằng trí tuệ — thì một ngày nào đó, một trường Đại học Phật giáo Việt Nam tại Hải ngoại sẽ thành hình như một đóa sen giữa trời Tây, tỏa hương cho đời và nối dài ánh sáng từ bi của Đạo Phật Việt Nam trên khắp năm châu. Thầy muốn nơi đó là chỗ để người xuất gia hay tại gia, trẻ hay già, Đông hay Tây – cùng chia sẻ một lý tưởng: “Học để giác ngộ và phụng sự.”

Ước vọng của Thầy cũng chính là trách nhiệm của kẻ hậu lai. Chúng con, những kẻ hậu học đang cúi đầu nhận lấy lời nhắn nhủ ấy như một tâm ấn truyền đăng. Dẫu biết con đường này nhiều chông gai, nhưng mỗi bước đi là một đoá sen nở, mỗi bàn tay góp lại là một viên gạch dựng nên Đại học Từ Bi – Trí Tuệ. Chúng con tin rằng, ngọn lửa Tuệ Sỹ đã và đang lan toả như hạnh nguyện 'hư không hữu tận, ngã nguyện vô cùng' của Thầy. Từ Dambri đến Hannover, từ Washington D.C. đến Paris, từ Huế đến Sydney, từ Saigon đến Vancouver – bất cứ nơi nào có người Việt còn hướng về Phật pháp, nơi ấy có thể là mảnh đất tâm cho Phật giáo Việt Nam đang nảy mầm.

Với tầm nhìn khai phóng và nhân bản của Thầy, Giáo dục Phật giáo không chỉ đào tạo Tăng tài, mà còn phải đào tạo những con người có tâm hồn tự do, có trí tuệ khai mở và trái tim nhân hậu. Viện Phật Học hay trường Đại học ấy – trong giấc mơ của Thầy sẽ là nơi không bị ràng buộc người học vào khuôn khổ giáo điều, mà là nơi khai phóng tư duy, thắp sáng trí tuệ, dung hòa Đông Tây, kết nối cổ kim, nơi Tăng Ni sinh, học viên, sinh viên không chỉ học hỏi Kinh, Luật, Luận, mà còn chuyên tâm vào khoa học, triết học, giáo dục, nghệ thuật, ngôn ngữ, và nhân quyền – tất cả đều soi chiếu bằng ánh sáng Từ Bi và Trí Tuệ của Đạo Phật. 

Di sản của Thầy đã nằm trong hơn nửa thế kỷ trước tác, giảng dạy và dịch thuật và đang ở trong tâm hồn nhân bản và tinh thần khai mở mà Thầy đã truyền trao. Công trình phiên dịch Đại Tạng Kinh Việt Nam là một sự nghiệp giáo dục và tâm linh vĩ đại – nối liền quá khứ với tương lai, truyền thống với hiện đại, Đông phương với Tây phương. Những lời Thầy dạy, những lá thư, những bản thảo, những dòng thơ như “quán trọ” giữa cuộc đời, là nơi ta dừng lại để soi chiếu tâm mình, để thấy vô thường mà không sợ hãi, để sống giữa đời mà không đánh mất chân tâm.

Thầy ơi,
Tháng Mười Một lại về, mưa vẫn rơi như những giọt tâm tư. Thuyền từ Giáo hội còn neo bến, nhưng bóng Thầy đã khuất giữa trời Không. Tuy nhiên, ngọn đuốc và ánh sáng mà Thầy đã thắp lên vẫn lan toả trong từng nụ cười lam áo, trong từng lời giảng, trong từng trang kinh được mở. Chúng con xin kính tri ân Thầy. 

Chúng con xin nguyện tiếp nối hạnh nguyện độ sinh của Thầy,
Lấy Chánh pháp làm đường đi,
Lấy Từ bi làm lẽ sống,
Lấy Trí tuệ làm hơi thở của từng ngày.

Xin nguyện hồi hướng những công đức lành
đến pháp thân thanh tịnh của Thầy –
bậc Cao Tăng Thạc đức, Nhà giáo dục lớn,
người đã soi sáng tâm hồn Việt giữa vô minh nhân thế.

Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật

Sacramento, Bạch Vân Am, 2025
Thiên Nhạn

(Tâm Thường Định)

Thiên Nhạn và Huệ Đan: Pháp Vị Trong Hành Chánh – Nền Tảng Cho “Văn Bản Dưới Luật” Của GĐPTVN – Bài 2

 

Từ khi hình thành cho đến nay, Gia Đình Phật Tử Việt Nam luôn vận hành trong mạch sống song hành giữa Giới luật và Hành chánh, giữa Đạo và Đời, giữa Giáo lý Phật đà và Tổ chức giáo dục thanh thiếu đồng niên. Nền tảng của sự vận hành ấy được định hình bằng hai văn kiện gốc: Nội Quy và Quy Chế Huynh trưởng, được xem như “Hiến pháp” và “Luật định” của Tổ chức.

Thế nhưng, khi thời gian đưa chúng ta đến những khúc quanh đầy biến động – Giáo hội phân tán, cơ cấu hành chánh nhiều nơi bị tê liệt và việc tu chỉnh pháp quy không thể tiến hành – thì câu hỏi được đặt ra: Làm sao để duy trì sinh mệnh của Tổ chức mà không vượt luật, không mất đạo, không rơi vào vô minh pháp lý? Câu trả lời nằm nơi một phương tiện: “Văn bản dưới luật.”

I. Bản chất và sứ mệnh của “văn bản dưới luật”

Trong lĩnh vực hành chánh GĐPT, văn bản dưới luật không phải là một hình thức hành chánh tạm bợ, mà là phương tiện hành đạo trong giai đoạn bất khả hành pháp quy. Nó không thay thế Nội Quy – Quy Chế, mà vận dụng tinh thần của hai văn bản ấy để hướng dẫn hành động cụ thể, khi cơ duyên chưa cho phép tái lập một Đại hội và quyết nghị được duyệt y bởi Tăng già.

Vì vậy, văn bản dưới luật vừa mang tính pháp lý nội bộ, vừa mang ý nghĩa hộ pháp hành trì. Nó là chiếc cầu nối giữa giới luật Tăng-già và quy phạm tổ chức, giữa tinh thần và hình thức, giữa niềm tin và trách nhiệm. Nếu Nội Quy là “thân”, Quy Chế là “xương”, thì văn bản dưới luật chính là “mạch máu” lưu thông, giữ cho cơ thể tổ chức không bị đông cứng trước thời cuộc.

II. Nhận định văn bản thông qua “Thuyết minh Nội lệ Tu học và Sinh hoạt”

Bài tham luận “Thuyết minh Nội lệ Tu học Sinh hoạt của GĐPT Việt Nam” nhân dịp Hội Thảo Trần Nhân Tông, 2021, là một văn kiện đặc thù, được soạn trong hoàn cảnh lịch sử của sự gián đoạn và thử thách:

– Khi Viện Hóa Đạo chưa thể chuẩn y văn kiện mới,

– Khi tổ chức phát triển vượt ra khỏi biên giới quốc gia,

– Khi tuổi tác và sức khỏe của người Vụ trưởng lịch sử không còn cho phép chuyển giao theo mô thức cũ,

– Và khi nhu cầu trẻ hóa, hội nhập, thống nhất đang trở thành mệnh lệnh sinh tồn.

Trước bối cảnh ấy, “Nội lệ” được hình thành như một văn bản hành hoạt tạm quyền, được Tăng già giáo giới và Hội Đồng Huynh Trưởng Cấp Dũng đồng thuận thi hành. Bản văn nêu ra điều quan trọng nhất: chứng minh rằng một văn bản dưới luật vẫn có thể vừa khế lý vừa khế thời, không phá luật, không vượt thẩm quyền, mà vẫn duy trì được pháp mạch.

Những điểm cốt lõi của bản tham luận đáng ghi nhận:

• Giữ được lập trường pháp lý: xác định rõ Nội lệ chỉ là “hành hoạt dưới luật”.
• Giữ được truyền thống: tôn trọng pháp lý Vụ Trưởng và sự kế thừa của Hội Đồng Cấp Dũng.
• Giữ được tinh thần Tăng-già: mọi quyết nghị đều quy hướng về giáo giới.
• Giữ được đạo hiếu và niềm tin: xem việc duy trì tổ chức là biểu hiện của hiếu đạo và Bồ-tát hạnh.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, bản tham luận vẫn còn thiên về lý giải và biện minh, hơn là thiết lập khung quy phạm hành chánh cụ thể. Cảm xúc đạo tình nhiều, nhưng kỹ thuật văn bản còn thiếu. Do đó, nếu coi đây là bước đầu tiên của quá trình hình thành “văn bản dưới luật”, thì công đoạn kế tiếp phải là quy phạm hóa và pháp điển hóa nội dung ấy.

Nhìn chung, tư tưởng chủ đạo của văn kiện “Nội lệ” thể hiện thiện chí và nỗ lực dung hòa giữa “pháp lý truyền thống” và “thực tế biến động”. Tuy nhiên, trong cấu trúc hành chánh của một tổ chức giáo dục mang tính quy mô và có tính pháp nhân đạo đức như Gia Đình Phật Tử Việt Nam (GĐPTVN), có nhiều điểm cần được xem xét lại để bảo đảm tính minh bạch, hợp hiến, và hợp hành chánh, nhằm tránh sự nhầm lẫn giữa tập thể lãnh đạo và tổ chức hợp pháp.

1. Vấn đề thẩm quyền và nguyên tắc ban hành

Văn kiện nêu rằng “Hội Đồng Huynh Trưởng Cấp Dũng” là cơ quan “chịu trách nhiệm thịnh suy của tổ chức” và được quyền “thông qua Bản Nội Lệ để đệ trình Tăng già phê chuẩn.” Đây là một điểm phản hành chánh căn bản, vì:

Theo Nội Quy – Quy Chế Huynh Trưởng GĐPTVN hiện hành, quyền ban hành hoặc tu chỉnh bất kỳ văn kiện pháp quy nào dưới Nội Quy chỉ thuộc về Ban Hướng Dẫn Trung Ương, được Đại Hội Huynh Trưởng biểu quyết, và phải được Viện Hóa Đạo (Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất) duyệt y.

Hội Đồng Cấp Dũng là cấp “tư vấn – giáo dưỡng”, không có chức năng lập quy hay hành chánh. Việc nâng tầm Hội Đồng này lên cơ quan “lãnh đạo tinh thần cao nhất” và “thay mặt tập thể điều hành pháp lý” là vượt thẩm quyền hành chánh và trái nguyên tắc phân quyền giáo hội – tổ chức – hành chánh.

Bấy giờ, dù thiện ý của văn kiện nhằm “duy trì pháp lý Vụ Trưởng”, song việc “tự phát định chế” không qua Đại hội hoặc cơ chế biểu quyết hợp thức là không hợp lệ về hành chánh pháp quy, có thể tạo tiền lệ nguy hiểm cho tương lai.

2. Ngộ nhận giữa “pháp lý kế thừa” và “tập thể nhân danh”

Văn kiện viện dẫn lý do “pháp lý Vụ Trưởng cần được duy trì” nên giao quyền cho “tập thể Hội Đồng Cấp Dũng” đứng ra thay mặt “Vụ Trưởng tập thể”. Điều này phản hành chánh trên hai cấp độ:

Pháp lý tổ chức (legal continuity) không thể được “chuyển giao” bằng tuyên ngôn nội bộ. Pháp lý chỉ có giá trị khi được cơ quan phê chuẩn gốc (Viện Hóa Đạo hoặc cơ cấu kế thừa hợp pháp) xác nhận.

Khái niệm “Vụ Trưởng tập thể” không có tiền lệ trong bất kỳ văn bản hành chánh nào của GĐPTVN từ trước tới nay, nên việc thiết lập hình thức này là phát sinh ngoài quy chế, không có giá trị hành chánh và không thể là nền tảng pháp quy.

Cho nên, dù mục tiêu là giữ “pháp mạch Vụ Trưởng”, song cách thực hiện này chỉ nên được xem là giải pháp tạm hành trong giai đoạn chuyển tiếp, không nên gọi là “pháp lý kế thừa”.

3. Thiếu phân biệt giữa “Hội nghị chuyên đề” và “Đại hội quyết nghị”

Văn kiện thuyết minh rằng “Đại hội Cấp Dũng” có quyền thông qua Nội lệ thay cho Đại hội. Đây là một sai phạm hành chánh hiển nhiên, vì:

Đại hội Huynh Trưởng là cơ quan tối cao của tổ chức, có quyền thông qua, sửa đổi, hoặc phê chuẩn văn kiện hành chánh.

Đại hội Cấp Dũng chỉ là một hội nghị chuyên biệt về tư cách, giáo dưỡng và tu học, không mang tính pháp lý biểu quyết cho toàn hệ thống tổ chức.

Khi một văn bản “thay thế Nội Quy – Quy Chế” được ban hành mà không qua Đại hội, văn bản ấy mất tính chính danh và không thể ràng buộc hành chánh.

Ở đây, “Hội nghị Cấp Dũng” chỉ nên là đệ trình ý kiến tham nghị, chứ không phải là cơ chế thông qua.

4. Sự nhập nhằng giữa hành chánh và giáo giới

Văn kiện nhiều lần dẫn ý “Tăng già giáo giới”, “Tăng sai”, “Tác thành – Chỉ dạy” như căn cứ phê chuẩn hành chánh. Tuy nhiên, trong hệ thống Phật giáo Việt Nam hiện đại, Tăng sai là hành động truyền pháp, không phải hành chính giáo chỉ.

Việc lấy “Tăng già giáo giới” làm căn bản phê chuẩn Nội lệ hành chánh là sai phương diện thẩm quyền: Tăng già chứng minh chứ không điều hành.

GĐPTVN là tổ chức cư sĩ giáo dục, chịu trách nhiệm hành chánh độc lập dưới sự chứng minh của Tăng, không thể đảo chiều quan hệ này.

Tăng già luôn giữ vai trò “chứng minh và giáo giới đạo hạnh”, còn việc lập quy hành chánh nên được giao đúng thẩm quyền BHD hữu trách và Đại hội.

5. Vấn đề hành văn và cấu trúc quản trị

Bản văn nhiều đoạn pha lẫn giữa ngôn ngữ pháp quy và ngôn ngữ cảm xúc đạo vị, khiến tính hành chánh – quy phạm bị mờ nhạt.

Ví dụ, các cụm như “Giấy rách phải giữ lấy lề”, “Phương tiện tùy nghi vô thi bất khả”, hay “Sự thì có khác nhưng lý tình là chung” tuy thi vị, nhưng không có hiệu lực điều hành hành chánh khi áp dụng trong văn bản pháp quy.

Do đó, cần tách biệt giữa văn kiện hành chánh (nội lệ, quy chế) và văn kiện đạo lý (giáo giới, tham luận, đạo từ). Mỗi loại có cấu trúc, mục tiêu, và giọng văn khác nhau. Gộp chung sẽ làm yếu cả hai.

6. Thiếu cơ chế kiểm tra – giám sát

Trong suốt văn kiện, không thấy quy định về:

• Cơ chế kiểm soát quyền lực của Hội Đồng Cấp Dũng,
• Cơ chế phúc trình định kỳ cho toàn thể Huynh trưởng,
• Cơ chế thẩm tra pháp lý nội bộ để ngăn ngừa tùy tiện hành chánh.

Việc trao toàn quyền “điều hành, hướng dẫn, chịu trách nhiệm thịnh suy” cho một Hội Đồng mà không có cơ chế đối trọng là phản hành chánh về nguyên tắc quản trị hiện đại, có nguy cơ tạo ra tập quyền không kiểm soát.

Tóm lại, văn kiện “Nội Lệ Tu Học” mang tinh thần trung thành với Giáo hội và khát vọng nối dài truyền thống áo Lam. Tuy nhiên, từ góc độ hành chánh học và quản trị tổ chức, một số yếu tố trong văn bản vượt thẩm quyền pháp quy, thiếu cơ chế kiểm soát và lẫn lộn giữa hành chánh và giáo giới, cần được hiệu chỉnh để tránh tiền lệ sai trong tương lai.

Việc phê bình này không nhằm phủ định thiện chí của những người soạn thảo, mà là để bảo vệ sự trong sáng của pháp lý tổ chức, đảm bảo nền hành chánh GĐPTVN vận hành trên nền tảng tôn ti, minh bạch và tương kính, đúng như tinh thần “kiến hòa đồng giải” mà chính văn kiện đã khởi đầu.

III. Hướng đi cho việc soạn thảo văn bản dưới luật của GĐPT Việt Nam

1. Về tinh thần

Trước hết, cần hiểu rằng mọi văn bản dưới luật trong GĐPT đều không có mục đích củng cố quyền lực, mà là duy trì sự hành hoạt hợp pháp và hợp đạo. Tinh thần ấy phải được thấm đẫm ba yếu tố:

• Pháp tính: căn cứ vào Nội Quy – Quy Chế, không được vượt quyền hay thay thế.
• Giáo tính: chịu sự giáo giới và chứng minh của Tăng-già bản thệ.
• Tổ chức tính: phục vụ sự thống nhất, hành hoạt, tu học và trẻ hóa của tổ chức.

Nếu thiếu một trong ba yếu tố ấy, văn bản sẽ mất căn cứ, mất đạo và mất sức sống.

2. Về hình thức

Một văn bản dưới luật nên có kết cấu chặt chẽ, gồm:

• Phần căn cứ pháp lý, trích dẫn rõ Nội Quy, Quy Chế và giáo giới liên hệ.
• Phần quy định, viết ngắn, rõ, mang tính hành chánh, chia thành chương – mục – điều.
• Phần thi hành, quy định hiệu lực, cơ quan chịu trách nhiệm và phương thức tu chỉnh.

Ngôn ngữ phải là ngôn ngữ của trí tuệ và hành động, không sa vào biện minh cảm tính, không lặp lại những khẩu hiệu thiêng liêng mà xa rời thực tiễn. Một văn bản hành chánh Phật giáo vẫn có thể mang hơi thở đạo vị, nhưng phải đủ rõ để thi hành và đủ sáng để nương theo.

3. Về nội dung

Nội dung cần hướng đến 3 trọng tâm:

• Thống nhất hệ thống toàn cầu – quy định sự liên kết giữa các BHD Quốc Nội, Hải Ngoại và Thế Giới.
• Cập nhật cơ chế trẻ hóa – mở lối cho hàng ngũ kế thừa được huấn luyện, có thẩm quyền phụ trách và thọ nhiệm.
• Bảo tồn pháp lý và truyền thống – duy trì danh xưng, hệ thống, biểu tượng, và mối liên hệ pháp quy với Tăng-già GHPGVNTN.

4. Về lộ trình

Văn bản dưới luật phải khi được soạn thảo, trước khi ban hành, cần có vòng tham vấn mở rộng đến các cơ chế Giáo Giới, Giáo Hạnh, các cấp hướng dẫn GĐPT thượng tầng, đồng thời mọi cơ sở hạ tầng trực hệ, để bảo đảm nguyên tắc “tập thể lãnh đạo – cá nhân phụ trách” được vận dụng đúng pháp và đúng tâm.

IV. Ý nghĩa lịch sử và đạo pháp

Soạn một văn bản dưới luật trong GĐPT Việt Nam không đơn thuần là việc hành chánh. Đó là hành động hộ trì Chánh pháp bằng ngòi bút, là sự biểu hiện của Giới – Định – Tuệ trong hành sự tập thể. Nếu Nội Quy là di sản của thế hệ tiền phong, thì văn bản dưới luật là sự tiếp nối của thế hệ đang sống, dùng để bảo tồn dòng chảy không bị đứt đoạn giữa các thời kỳ. Mỗi câu, mỗi chữ trong văn bản ấy không chỉ quy định hành chánh, mà còn là hạt giống của chánh niệm, của tinh thần hòa hợp, của trách nhiệm Bồ-tát đạo trong đời sống cộng đồng.

Khi soạn một văn bản dưới luật, người Huynh trưởng cần tự hỏi:

• “Văn bản này có giúp đàn em được tu học tốt hơn không?”
• “Văn bản này có làm cho tổ chức thêm thanh tịnh, hòa hợp và minh bạch hơn không?”
• “Văn bản này có giữ đúng tinh thần của Thầy Tổ và Giáo hội không?”

Nếu ba câu hỏi ấy được trả lời bằng chữ “Có”, thì đó chính là Chánh pháp hành trong đời.

V. Kết luận: Đường hướng tương lai

Trong thời kỳ mà GĐPT Việt Nam đang chuyển mình từ truyền thống địa phương sang tổ chức toàn cầu, việc hình thành một hệ thống văn bản dưới luật đồng bộ, trí tuệ, minh bạch là điều tất yếu.

Những văn bản này phải làm được hai việc cùng lúc:

• Hợp pháp hóa và hiện đại hóa hành chánh,
• Giữ vững linh hồn đạo vị và truyền thống Tăng-già.

Đó là con đường trung đạo giữa vô vi và hữu vi, giữa tu tập và hành pháp, giữa tình và lý, mà Phật giáo và GĐPTVN phải cùng đi, nếu muốn vừa giữ được căn gốc, vừa thích ứng với thời đại.

Bởi vì, như lời dạy của Chư Tổ “Pháp là phương tiện. Nếu không thuận duyên, phương tiện phải khởi. Nhưng phương tiện nào không trở về pháp, thì chỉ là hành động của phàm tình.”

Và do đó, mỗi văn bản dưới luật được ban hành trong GĐPT Việt Nam — nếu được soạn đúng tinh thần “khế lý, khế cơ, khế thời, khế xứ” — sẽ không những là một quy định hành chánh, mà là một bản nguyện Bồ-tát bằng chữ, bằng tâm và bằng trí tuệ.

Phật Lịch 2569 – Vô Trú Xứ Am ngày 10 tháng 10 năm 2025

THIÊN NHẠN & HUỆ ĐAN

Thiên Nhạn và Huệ Đan: Lý Tính Và Từ Bi Trong Hành Xử Của Người Huynh Trưởng Phật Giáo | Từ Hiểu Đến Thương – Con Đường Hóa Giải Cho Nhà Lam

 

Nam mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật.

Kính thưa quý Anh Chị Huynh trưởng các cấp trong Đại Gia Đình Phật Tử Việt Nam,

Mỗi khi một văn kiện mang danh nghĩa “Huấn Thư” được công bố, chúng ta không những đọc bằng con mắt của lý trí, mà còn phải lắng nghe bằng trái tim của người con Phật — nơi có lòng tôn kính Tam Bảo, lòng biết ơn đối với Ân sư, và tình thương vô lượng đối với đồng sự. Bởi lẽ, mọi văn bản hành chánh trong tổ chức GĐPTVN, dù cao quý đến đâu, cũng chỉ là phương tiện. Cứu cánh của nó phải là gìn giữ niềm tin, nuôi dưỡng tinh thần hòa hợp và làm sáng tỏ con đường chánh pháp trong sự khiêm cung và trí tuệ.

Huấn Thư 03.25 ra đời trong một giai đoạn nhạy cảm, giữa những đan xen của lý và tình, của nguyên tắc và niềm tin. Chúng em bày tỏ những lời này không có chủ đích phản bác hay đối kháng, mà chỉ nguyện soi chiếu từng luận điểm trong ánh sáng của Chánh pháp và tinh thần Lục Hòa — để tất cả cùng nhìn thấy rõ cái đúng, cái chưa đúng, hầu gìn giữ sự thanh tịnh và chính danh cho tổ chức mà bao thế hệ đã dày công vun đắp.

Lên tiếng trong ý nghĩa này, không phải là tranh luận hơn thưa. Trái lại, ngưỡng mong đây là tâm thành giữ đạo: giữ cho pháp sáng, cho tổ chức trong sạch và cho di sản của cố Hòa Thượng Tuệ Sỹ không bị hiểu sai hay lạm dụng. Với tâm niệm ấy, nơi đây như một lời thưa gửi chân thành kính mong các Anh Chị cùng lắng nghe bằng tâm tĩnh lặng, để cùng nhau tháo gỡ những nội kết đang trói buộc chúng ta — không phải bằng quyền uy, mà bằng hiểu và thương.

Một tổ chức tôn giáo – nhất là tổ chức giáo dục thanh thiếu niên mang bản sắc Phật giáo như Gia Đình Phật Tử Việt Nam – không thể tồn tại dựa vào cơ chế hành chánh mà cần được nâng đỡ bởi tinh thần đạo pháp, nhân bản và lẽ công chính. Mỗi văn kiện, mỗi lời tuyên bố, mỗi quyết định dù mang danh nghĩa “Huấn thư” cũng phải được soi chiếu qua ánh sáng của Chánh pháp và truyền thống Lục Hòa. Bởi lẽ, mục đích tối hậu của tổ chức chúng ta không phải là duy trì quyền lực, mà là nuôi dưỡng niềm tin, giáo dục tâm hồn và bảo toàn đạo lý trong sự tương kính.

Huấn thư 03.25 ban hành trong bối cảnh GĐPTVN tại hải ngoại và quốc nội còn nhiều nội kết chưa hóa giải, giữa những nỗ lực gìn giữ nguyên tắc và những bức xúc trước cơ chế mới được hình thành ngoài Nội Quy – Quy Chế Huynh Trưởng. Chính trong tình thế ấy, mọi nhận định cần thận trọng, khách quan và đầy đủ. Sự góp ý xây dựng này, theo trình tự nội dung 4 điểm của Huấn thư 03.25, không nhằm phản bác cá nhân, mà để soi sáng từng điểm được nêu ra, nhằm phục hồi tinh thần chánh pháp, công bằng và hòa hợp cho Tổ chức.

Thứ nhất, việc Huynh trưởng Quang Ngộ, với tư cách Trưởng Ban Hướng Dẫn GĐPTVN tại Hoa Kỳ, ký Quyết định tấn phong cấp Dũng là một hành xử dựa trên thẩm quyền hành chánh của vị trí Trưởng Ban. Theo nguyên tắc của tổ chức, người đứng đầu BHD cấp quốc gia có quyền ký quyết định liên quan đến nhân sự thuộc phạm vi mình điều hành. Điều này không thể xem là sai nguyên tắc, bởi lẽ thẩm quyền hành chánh vốn gắn liền với trách nhiệm pháp lý của chức vụ ấy.

Hơn thế nữa, các Quyết định này còn được chuẩn thuận bởi Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất Hoa Kỳ, một giáo hội mà GĐPTVN Tại Hoa Kỳ trực tiếp đặt mình dưới sự giáo giới, đặc biệt trong bối cảnh phức tạp sau những biến cố của các Giáo Chỉ tác động mạnh mẽ đến toàn bộ cộng đồng Phật giáo tại hải ngoại. Như vậy, không thể chỉ quy chiếu theo một chiều “truyền thống” trong hệ thống quốc nội, mà bỏ qua thực tế của cơ chế giáo giới tại hải ngoại trong thời điểm đó, và ngay cả lúc này.

Thứ hai, việc BHD GĐPTVN Tại Hoa Kỳ không trình nhân sự theo nguyên tắc duyệt y hàng dọc truyền thống có nguyên nhân đặc thù. Đó không phải là một sự phủ nhận hay chống lại truyền thống, mà là một thái độ dè dặt, cẩn trọng của tập thể trước tình hình phức tạp của quốc nội và những mâu thuẫn chưa được tháo gỡ lúc bấy giờ cả lẫn hiện tại. Cũng như trên, niềm tin của tập thể GĐPTVN Tại Hoa Kỳ đặt vào cơ chế giáo giới của Giáo Hội mà mình được cưu mang trong những ngày khốn đốn, là một sự lựa chọn hợp lý trong hoàn cảnh, không thể hời hợt, đơn giản kết luận là phá vỡ hệ thống.

Do đó, nếu chỉ nhìn từ góc độ hình thức “không duyệt y trên cấp” mà xem đây là tiền lệ làm đổ vỡ truyền thống thì chưa phản ánh đúng toàn cảnh. Cần phải đặt trong bối cảnh đặc biệt của mỗi giai đoạn lịch sử: sự xung đột pháp lý, cơ chế giáo giới tại hải ngoại và trách nhiệm của BHD Hoa Kỳ trong việc giữ gìn niềm tin cho hàng ngũ Huynh trưởng và đoàn sinh. Chính vì vậy, vấn đề này nên được xem như một giải pháp tình thế không chỉ riêng GĐPT mà cả các Giáo Hội Mẹ và Giáo Hội hữu duyên, thay vì một sự vi phạm cố ý đối nghịch với truyền thống.

Thứ ba, sự kiện BHD GĐPTVN Tại Hoa Kỳ tấn phong cấp Dũng cho Anh Tâm Hòa trong lúc bệnh nguy kịch là một nghĩa cử ghi nhận công đức, nhưng việc Anh từ chối chỉ nhận cấp Dũng do Anh Phan Duy Chiêm bấy giờ là Trưởng Ban ký chắc chắn xuất phát từ những lý do riêng, nhưng gắn với bối cảnh tổ chức và niềm tin của cá nhân đối với hệ thống lúc bấy giờ. Chúng ta không nên vội vàng suy diễn hay quy kết mà không đưa ra minh định khách quan.

Điểm đáng lưu ý là, thay vì thừa nhận sự việc như một bất đồng quan điểm về thẩm quyền ký quyết định, Huấn Thư lại kết luận rằng “Anh Tâm Hòa – Lê Quang Dật không còn đặt mình trong truyền thống của GĐPTVN”. Đây là một nhận định nghiêm trọng, có thể gây tổn hại đến danh dự cá nhân cũng như chạm đến niềm tự trọng chung của tập thể GĐPTVN Tại Hoa Kỳ – vốn đã gắn bó, tiếp nối truyền thống nhiều thập kỷ.

Một người Huynh trưởng, dẫu có quan điểm khác biệt về cơ chế hay thẩm quyền, không thể chỉ vì một lời từ chối hay một hành vi biểu lộ sự dè dặt mà lập tức bị xem như đứng ra ngoài truyền thống. Truyền thống GĐPTVN không chỉ nằm ở một văn bản hay một quyết định tấn phong, mà là ở quá trình phụng sự, giáo dục, hiếu đạo, hộ trì Tam Bảo và dấn thân trong lý tưởng Lam suốt đời. Trong ý nghĩa đó, Anh Tâm Hòa đã để lại dấu ấn trong sinh hoạt không những từ trong nước, mà đối với GĐPTVN Tại Hoa Kỳ là điều không thể phủ nhận, vì vậy việc nhận định cực đoan sẽ làm mất đi tinh thần bao dung, khiêm cung vốn được Chư Tôn đức và các thế hệ truyền trao. Bản chất ở đây chỉ là một tranh luận về thẩm quyền trong việc tấn phong cấp bậc chứ không phải bằng chứng để kết luận rằng một Huynh trưởng đã “không còn đặt mình trong truyền thống”. Một khi Huấn thư khẳng định như vậy, vừa thiếu công bằng với cá nhân, vừa thiếu tôn trọng đối với hàng ngũ Huynh trưởng GĐPTVN Tại Hoa Kỳ vốn liên hệ mật thiết theo hệ thống cấp bậc truyền thừa.

Thứ tư, Huấn thư cho rằng nhiều Huynh trưởng Hải Ngoại khi phản đối Bản Nội lệ và cơ chế Hội đồng cấp Dũng là vì “hiểu sai dân chủ”, nhầm lẫn giữa dân chủ chính trị chiều ngang và dân chủ Phật giáo chiều dọc. Lập luận này cần xét lại.

Trước tiên, khái niệm dân chủ trong Phật giáo vốn không tách rời khỏi tinh thần Lục Hòa. Tinh thần ấy không phủ nhận trật tự, nhưng đồng thời đặt nền trên tinh thần bình đẳng của Tăng đoàn, nơi mỗi thành viên đều có tiếng nói trong các quyết định chung. Trong lịch sử Phật giáo Ấn Độ và Việt Nam, hình ảnh Tăng đoàn họp hội, cùng biểu quyết (yết ma), chính là một nền dân chủ “cộng đồng đồng thuận” (consensus democracy), khác hẳn với mô hình áp đặt một chiều. Do đó, khi các Huynh trưởng Hải Ngoại nêu ý kiến về “thiếu dân chủ, độc tài”, không nên vội quy chụp là nhầm lẫn, mà phải nhìn đó như một lời cảnh tỉnh về việc vận dụng sai lệch khái niệm dân chủ trong chính nội bộ tổ chức.

Kế đến, lập luận của Huấn Thư đối chiếu “dân chủ chính trị chiều ngang” với “dân chủ Phật giáo chiều dọc” là một cách nói lệch lạc. Bởi lẽ, nếu chỉ nhấn mạnh đến “chiều dọc” (tôn ti, thứ lớp) mà thiếu đi sự tham gia bình đẳng, thì chính là đi ngược lại với tinh thần hội họp dân chủ của Tăng đoàn thuở Đức Phật còn tại thế. Nền dân chủ Agora của Hy Lạp và Tăng đoàn Phật giáo tuy khác truyền thống, nhưng đều đặt trên sự tham gia tập thể, lấy sự lắng nghe, thảo luận và đồng thuận làm nguyên tắc. Dân chủ trong Phật giáo không phải chỉ là “dưới nghe trên”, mà còn là “trên lắng nghe dưới” một cách chân thành, bình đẳng và thực chất.

Như Huấn thư nhấn mạnh, phẩm giá của người Phật tử chính là sống theo tinh thần tôn kính Tam bảo, giữ giới, nuôi lớn Bồ-đề tâm. Nhưng trong tổ chức GĐPT, phẩm giá ấy còn phải thể hiện qua sự tôn trọng ý kiến tập thể và khả năng dung thông khác biệt. Nếu một cơ chế chỉ dựa vào quyền lực của cấp trên để áp đặt, mà thiếu đi sự tham khảo rộng rãi, thì dù có danh nghĩa là “dân chủ chiều dọc” cũng dễ rơi vào hình thức chuyên quyền.

Vì vậy, không thể đơn giản hóa sự bất đồng của tập thể Huynh trưởng Hải Ngoại thành sự “hiểu sai dân chủ”.

Ngược lại, chính sự nhận thức và hành động ấy là một tiếng chuông nhắc nhở tổ chức phải quay về tinh thần Lục Hòa, phải dung hòa giữa truyền thống tôn ti và sự tham gia dân chủ bình đẳng.

Dân chủ Phật giáo không loại bỏ nguyên tắc thứ lớp, nhưng cũng không đồng nghĩa với độc quyền quyết định từ một phía; mà là dân chủ hiệp thương, dân chủ đồng thuận, nhằm bảo toàn sự hòa hợp và lòng tin của tập thể.

Cuối cùng, theo Huấn thư 03.25, một đoạn dài quy kết rằng những “nút thắt chưa tháo gỡ được” lại bị Huynh trưởng Quảng Giải – Huỳnh Kim Hóa “tác duyên làm nặng nề thêm.” Lập luận ấy thoạt nghe có vẻ hợp lý, bởi văn kiện đã tường thuật rằng sau Đại hội 2016, anh Quảng Giải nhiều lần về nước, đích thân trình bày ý kiến bất đồng của hải ngoại với Nội Lệ và Hội đồng cấp Dũng; rồi sau những buổi được Chư Tôn Đức chứng minh và giải thích, anh đã cung kính đón nhận, hứa sẽ nỗ lực thông đạt, nhưng khi trở về hải ngoại thì tình thế lại không như mong đợi, và sự bất hòa càng lớn. Từ đó, văn kiện dựng nên hình ảnh một người đã được chỉ dạy, đã hứa khả, nhưng lại không làm tròn, khiến tình Lam mất đi sự hòa hợp.

Song, nếu đọc kỹ, chúng ta sẽ nhận ra đây là một sự cá nhân hóa trách nhiệm. Cái “nút thắt” không phát sinh từ một con người, mà từ chính cơ chế mà Huấn thư muốn bảo vệ: cơ chế “Nội Lệ” và “Hội đồng cấp Dũng – Vụ Trưởng tập thể” vốn chưa bao giờ có mặt trong Nội Quy – Quy Chế Huynh Trưởng. Nguyên nhân bất đồng nằm ở mâu thuẫn giữa văn bản dưới luật và nền pháp lý gốc, chứ không phải do một cá nhân cố tình chống đối. Bằng cách đổ dồn lỗi cho một Huynh trưởng, văn kiện đã đánh lạc hướng, biến mâu thuẫn cơ chế thành lỗi cá nhân, trong khi cái gốc vẫn chưa được chạm tới.

Tiếp đến, Huấn thư cho rằng khi đảm nhận vai trò Trưởng ban BHD Hải ngoại, Huynh trưởng Quảng Giải đã ký quyết định thành lập Hội đồng cấp Dũng tại Hải ngoại và tự chuẩn y chức vụ Trưởng ban cho chính mình, coi đây là hành động “phá vỡ tính thống nhất trong tổ chức.” Nhưng cần nhớ rằng sự việc này không thể tách khỏi bối cảnh: hải ngoại đã nhiều năm không đồng thuận với Nội Lệ và cơ chế Hội đồng cấp Dũng quốc nội. Nếu Nội Quy – Quy Chế vẫn được tôn trọng trọn vẹn, thì không bao giờ phát sinh nhu cầu lập thêm cơ cấu song song. Điều được gọi là “tự phong”, nếu có, chỉ là phản ứng của một khối tổ chức đang cảm thấy mình bị áp đặt, chứ không phải một mưu đồ phá hoại.

Rồi Huấn thư lại trách cứ rằng sau Đại hội Hải ngoại 2024–2028, Ban Hướng Dẫn chưa đệ trình duyệt y nhân sự trên cấp, coi đó là dấu hiệu thiếu kỷ luật. Nhưng thực ra, truyền thống “duyệt y trên cấp” chỉ mang ý nghĩa khi cơ cấu ấy đứng vững trên nền Nội Quy – Quy Chế. Một khi BHDTG đã vận hành theo Nội Lệ – vốn bị hải ngoại phản đối – thì sự chậm trễ trong việc đệ trình không còn là vấn đề thủ tục, mà là dấu hiệu của sự bất tín pháp lý. Điều quan trọng hơn, chính trong thư gửi Hội đồng cấp Dũng, Huynh trưởng Quảng Giải đã xác định rằng Đại hội kỳ VII của Hải ngoại đã mời đại diện BHDTG tham dự và chứng minh đầy đủ; nghĩa là sự chính danh đã hiện diện rồi, việc đệ trình chỉ còn là hình thức.

Cuối cùng, văn kiện nặng lời kết án việc anh Quảng Giải xin tạm ngưng sinh hoạt Hội đồng cấp Dũng trong 4 năm nhiệm kỳ, và vắng mặt trong 6 phiên họp, coi đó là “không thể biện minh, thiếu kỷ luật, xem thường đồng sự.” Nhưng cần nhìn từ một góc độ khác: khi một Huynh trưởng chọn tạm ngưng, đó có thể không phải vì xem thường tổ chức, mà vì không thể tiếp tục tham gia trong một cơ chế mà chính mình cho là không có cơ sở pháp lý đúng với Nội Quy – Quy Chế. Thái độ im lặng, rút lui, nhiều khi là cách phản tỉnh, hơn là sự chống đối. Không thể buộc một người gắn bó với GĐPT cả đời phải gật đầu trước một hệ thống mà họ tin rằng đang đi ngược căn bản.

Nói cho cùng, cái “nút thắt” không phải là Huynh trưởng Quảng Giải, mà là bản thân cơ chế Nội Lệ và Hội đồng cấp Dũng chưa bao giờ được hóa giải thấu đáo. Đặt sai chỗ trọng tâm, biến một cá nhân thành tội đồ, thì tổ chức chỉ càng xa rời chân lý. Nếu thực tâm muốn tháo gỡ, cần trở về đối thoại trên nền Nội Quy – Quy Chế, thay vì mượn danh Chư Tôn Đức và Hòa thượng Tuệ Sỹ để trói buộc. Bởi lẽ, trong ánh sáng Phật pháp, chân lý không bao giờ nằm ở việc “khiển trách” một người, mà ở việc soi sáng cái gốc sai lệch để cùng nhau trở về con đường đúng.

Phần cuối của Huấn thư 03.25 tưởng rằng vừa “nghiêm minh”, vừa “từ ái”, như muốn cho thấy Hội đồng cấp Dũng vừa giữ kỷ luật vừa giữ tình thương. Nhưng nếu phân tích kỹ, sẽ thấy nội dung ấy có nhiều mâu thuẫn nội tại mà nay xin được làm rõ:

• Văn kiện nhấn mạnh rằng “việc thực thi kỷ luật là thể hiện sự nghiêm minh của Tổ chức, nhưng trong nghiêm có từ, nước mắt lúc nào cũng chảy xuống.” Cách diễn đạt này có vẻ từ bi, nhưng thực chất biến tinh thần kỷ luật Phật giáo – vốn đặt trên nền giới luật và ái ngữ – thành một hình thức quyền uy hành chính. Một tổ chức giáo dục thanh thiếu niên không thể hành xử như một tòa án quân sự: ra quyết định “khiển trách”, “sám hối sáu tháng”, rồi xem đó là thân giáo. Phật giáo chưa bao giờ dạy rằng sự giáo dục bắt đầu bằng sự áp đặt hình phạt. Kỷ luật, đúng nghĩa Lam viên, phải xuất phát từ sự đồng thuận và khai thị, chứ không phải từ quyền lực áp xuống.
• Văn kiện yêu cầu BHD Hải ngoại “đệ trình duyệt y trên cấp” như một điều kiện để hợp pháp hóa, nhưng lại cố tình quên rằng chính cơ chế “duyệt y trên cấp” đã bị làm sai lệch khi Nội Lệ và Hội đồng cấp Dũng được dựng lên như một tầng quyền lực ngoài Nội Quy – Quy Chế. Nói cách khác, “yêu cầu duyệt y” ở đây không phải để giữ đúng truyền thống, mà để ép buộc chấp nhận một cơ cấu vốn đang bị phản đối. Đây là một sự mập mờ pháp lý: biến thủ tục thành công cụ quyền uy.
• Lời khuyên nhắc Lam viên “tránh thị phi, nhân ngã” lại đi kèm với những lời nặng nề như “khiếp nhược, nghi kỵ, vong thân, tăng thượng mạn mà có những Huynh trưởng bắt tay nhau phá nát cơ nghiệp Nhà Lam.” Đây vốn là ngôn từ kết án và loại trừ, trái ngược hoàn toàn với tinh thần mà chính đoạn văn vừa khuyên. Không thể vừa kêu gọi tránh thị phi, vừa dùng thị phi để gán nhãn cho người khác. Đó là mâu thuẫn lớn nhất trong văn kiện này.
• Việc trích dẫn lời dạy của cố Đại lão Hòa thượng Trí Quang “phải có tinh thần phục vụ trong kỷ luật, tự ý và tự phụ thì có làm cũng chỉ là làm loạn” là một sự dẫn dụng khập khiễng. Ngài nói trong bối cảnh lịch sử Phật giáo Việt Nam những năm 1960, khi đoàn ngũ phải giữ kỷ luật trước ngoại lực đàn áp. Đem câu ấy áp vào hiện tình để hợp thức hóa một cơ chế “vượt luật” không những sai văn cảnh mà còn làm tổn thương di sản lời dạy của bậc Thầy.
• Văn kiện kết thúc bằng những lời kêu gọi cao đẹp: “yêu thương nhau, tha thứ cho nhau, giữ vững truyền thống hòa hợp, thanh tịnh, yêu thương.” Nhưng thử hỏi: nếu thật sự muốn yêu thương, sao lại mở đầu bằng kỷ luật hóa, khiển trách, và yêu cầu sám hối? Nếu thật sự muốn tha thứ, sao lại gắn cho đồng sự những từ ngữ “khiếp nhược, vong thân, tăng thượng mạn”? Những lời kêu gọi cuối cùng chỉ là một tấm áo đẹp khoác bên ngoài một bản cáo trạng.

Bấy giờ, điều được gọi là “nghiêm minh trong từ” chỉ là hình thức. Thực chất, văn kiện đã lấy ngôn ngữ từ bi để biện minh cho một biện pháp kỷ luật áp đặt, lấy danh nghĩa giáo giới để buộc người khác phục tùng một cơ chế chưa hợp pháp, và lấy ngôn từ ái ngữ để trang hoàng cho những câu kết án nặng nề. Đây là mâu thuẫn lớn nhất và cũng là điểm yếu nhất của nền tảng lập luận trong Huấn thư 03.25.

Nếu chúng ta thật sự thương nhau, xin hãy bắt đầu bằng việc lắng nghe nhau. Nếu chúng ta thật sự muốn giữ đạo, xin hãy trở về với Nội Quy – Quy Chế, vì đó là di sản pháp lý và đạo lý mà chư vị Ân sư đã để lại. Và nếu chúng ta thật sự muốn hòa hợp, xin hãy mở lòng ra cho sự khác biệt, bởi chính sự khác biệt được dung chứa trong từ bi mới làm nên sức mạnh của một tổ chức trưởng thành.

Xin đảnh lễ tri ân và cầu nguyện cho tất cả Huynh trưởng đều được an lành trong sứ mệnh giáo dục và hộ trì Tam Bảo.

Nam mô Công Đức Lâm Bồ Tát Ma Ha Tát.

Phật lịch 2569 – Vô Trụ Xứ Am, 06.10.2025

THIÊN NHẠN & HUỆ ĐAN

Thiên Nhạn và Huệ Đan: Hiểu Đúng về Khái Niệm “Văn Bản Dưới Luật” – Bài I

 

Lời thưa: Nhiều năm qua, bản Nội lệ tu học và sinh hoạt GĐPT Việt Nam đã trở thành điểm nóng mỗi khi được anh-chị-em lam viên trong và ngoài nước bàn đến. Nó như một gút thắt, chưa từng được tháo gỡ, khiến bao cuộc tranh luận không dừng lại ở việc tìm một giải pháp, mà ngày càng bị đẩy lên đến tột đỉnh phân rã. Bài phân tích này chỉ mong góp một phần soi sáng vào điểm cốt lõi của nội kết ấy, dưới ánh sáng của luật và giới, trong kỳ vọng của Tăng-già, đặc biệt là tâm ý nguyên thủy của cố Hòa thượng Thích Tuệ Sỹ, và mong “dựng dậy những gì đã sụp đổ, chứ không phải phá sập những gì đang đứng vững.”

Hiểu Đúng về Khái Niệm “Văn Bản Dưới Luật”

Soi sáng tâm ý của Cố Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ
về “kiến lập một văn bản dưới Nội quy – Quy chế để điều hành sinh hoạt”

Trong sinh hoạt pháp lý và tổ chức, có một ngộ nhận dai dẳng: cho rằng “văn bản dưới luật” có thể viết lại, thay đổi, hay bổ sung những điều khoản cốt lõi của văn bản gốc. Ngộ nhận ấy làm rối loạn thứ bậc pháp lý, khiến tổ chức vận hành bằng ý chí nhất thời thay vì chuẩn mực nhất quán. Thực chất, văn bản dưới luật không bao giờ là một “luật mới,” càng không phải là một bản sao nâng cấp của luật gốc, mà chỉ là một phương tiện triển khai[*]. Nếu không nắm vững khái niệm khoa học pháp lý và tinh thần giáo lý, người soạn thảo sẽ dễ trượt vào con đường phình to quyền lực, dẫn đến tác hại nghiêm trọng cho tổ chức.

Trong hệ thống pháp lý của một tổ chức, Nội Quy – Quy Chế là nền tảng tối thượng, có giá trị như một “Hiến pháp” định hình cơ cấu, mục đích và đường hướng. Nhưng do thực tiễn sinh hoạt thường biến chuyển, cần có những văn bản hướng dẫn, bổ sung, điều chỉnh cách vận dụng Nội Quy – Quy Chế trong những tình huống chưa thể tổ chức Đại hội để tu chỉnh chính thức. Đó chính là văn bản dưới luật. Một văn bản dưới luật không có quyền thay đổi, thêm bớt điều khoản gốc, mà chỉ được phép diễn giải, cập nhật phương thức hành động, duy trì sự thông suốt sinh hoạt trong khuôn khổ nguyên tắc đã ấn định. Nếu lạm dụng, biến “nội lệ” thành “luật mới,” tất yếu sẽ dẫn đến mâu thuẫn, bất tín và không được toàn thể chấp nhận. Đây là điều đã và đang xảy ra, khiến một số văn bản bị đánh giá là vượt quá luật gốc, làm suy giảm tính chính danh và không thuyết phục được các hệ thống GĐPT tại hải ngoại, quốc gia hay châu lục là lẽ đương nhiên.

Ngày nay, nếu chúng ta chịu khó so sánh hai văn bản pháp quy gốc là Nội Quy – Quy Chế và bản Nội lệ Tổ chức – Tu học – Sinh hoạt, rồi quy chiếu với nội hàm “văn bản dưới luật,” sẽ thấy rõ một câu hỏi hệ trọng: Bản Nội Lệ hiện hành là một văn bản đúng nghĩa dưới luật, hay đã vượt luật? Chính vì sự mập mờ này mà tổ chức đã phải đi xa lề đến ngần ấy năm, để lại một tình Lam gieo neo đến quặn lòng! Những năm tháng phân hóa, những cuộc tranh cãi về pháp lý, rốt cuộc đều phát xuất từ sự thiếu minh định: đâu là luật gốc, đâu là văn bản phụ thuộc, đâu là giới hạn cho sự diễn giải.

Bấy giờ, tâm ý của Hội Đồng Giáo Giới, qua lời giáo huấn của Cố Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ, là minh nhiên: hãy kiến lập một văn bản dưới Nội Quy – Quy Chế để điều hành trong giai đoạn quá độ, khi Đại hội Huynh trưởng chưa thể nhóm họp. Chính vì vậy, Bản Nội Lệ Tổ Chức – Tu Học – Sinh Hoạt GĐPTVN đã hình thành, với ba yếu tố trọng tâm:

1. Cập nhật hệ thống GĐPTVN toàn cầu: Nội Quy – Quy Chế hiện hành (ban hành từ trước 2003) chưa tiên liệu cơ chế Hải ngoại và Thế giới, trong khi thực tế GĐPTVN đã lan rộng khắp các châu lục. Do đó, các Ban Hướng Dẫn tại hải ngoại khi đối chiếu Nội Quy gốc thường thiếu cơ sở pháp lý. Văn bản dưới luật cần khẳng định tính hiện hữu của hệ thống toàn cầu, bổ sung tính pháp lý cho sự liên hệ giữa quốc nội và hải ngoại.
2. Nâng tầm Hội Đồng Huynh Trưởng Cấp Dũng: Sau Đại hội Nguyên Thiều (2003), Viện Hóa Đạo đã phê chuẩn cơ chế Vụ trưởng. Nhưng trong thực tiễn kế thừa, nguy cơ khuyết vị trí vẫn hiện hữu. Văn bản dưới luật đưa ra giải pháp Hội đồng Cấp Dũng là Vụ trưởng tập thể, vừa bảo toàn pháp lý, vừa tạo cơ chế dung thông, không lệ thuộc cá nhân. Đây là một sáng kiến hợp hiến, giữ vững nguyên tắc nhưng vẫn bảo đảm sự kế tục.
3. Cập nhật phương thức sinh hoạt phù hợp: Nhiều vận dụng mới đã phát sinh, như việc Ban Hướng Dẫn hải ngoại phối hợp, việc mở rộng các trại huấn luyện, hay vai trò cầu nối giữa quốc nội và hải ngoại. Những vận dụng này cần được ghi nhận trong một văn bản tạm thời để tránh chồng chéo, và đồng thời được Chư Tôn Đức chỉnh lý, Đức Trưởng lão Thượng Thủ phê chuẩn.

Văn bản dưới luật là phương tiện thực thi chứ không phải nguồn thiết lập quyền lực pháp lý. Nó mang ba thuộc tính nền tảng: tính phụ thuộc – luôn quy chiếu vào văn bản gốc, không được tạo thêm quyền, nghĩa vụ hay chế tài vượt quá; tính triển khai – chuyển nguyên tắc khung thành chu trình, biểu mẫu, trách nhiệm cụ thể để thi hành đúng tinh thần; và tính hợp chuẩn – nếu phát sinh xung đột, văn bản dưới luật mặc nhiên lùi bước, văn bản gốc phải được ưu tiên tuyệt đối. Nói ngắn gọn, văn bản dưới luật là chiếc cầu nối đưa tinh thần của luật gốc vào đời sống, không bao giờ đứng ngang hàng hay thay thế luật gốc.

Đặt trong nhãn quan Phật học, có thể thấy chủ trương của Cố Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ rất minh triết: chỉ kiến lập một văn bản dưới Nội Quy – Quy Chế để điều hành sinh hoạt, nghĩa là giữ cho Nội Quy – Quy Chế làm nền tảng “Giới,” còn dưới luật là phương tiện giúp “Định” trong vận hành và “Tuệ” trong ứng cơ. Nhờ vậy, tổ chức vừa giữ được nguyên tắc bất di bất dịch, vừa có phương tiện khế cơ với thực tiễn sinh hoạt. Đó là sự trung thành với tinh thần Lục Hòa: trước hết là “kiến hòa” – cùng thấy đúng về thứ bậc pháp lý, và “giới hòa” – cùng giữ ranh giới thẩm quyền. Khi dưới luật lấn át luật gốc, hai nền tảng ấy sẽ vỡ, và đoàn thể tất yếu phân hóa.

Tác hại của việc soạn thảo thiếu nền tảng khoa học pháp lý và giáo lý đã hiện rõ: dưới luật khi vượt quyền sẽ đảo lộn thứ bậc pháp lý, khiến văn bản chồng chéo, vô hiệu hóa lẫn nhau. Nó hành chính hóa giáo pháp, biến phương tiện thành cứu cánh, làm tổ chức bị dẫn dắt bởi giấy tờ thay vì mục đích giáo dục và tu học. Nó phình to chế tài, sinh ra “giấy phép con,” gây rào cản và mệt mỏi cho cơ sở hạ tầng. Nó xâm lấn phạm vi tu học, làm lệch trục giáo dục. Nó bẻ cong nguyên tắc Lục Hòa, gia tăng ma sát, đánh mất niềm tin và tính chính danh. Và nghiêm trọng hơn, ở bình diện quốc tế, các thực thể GĐPT hải ngoại và châu lục không thể công nhận một văn bản vượt luật gốc, vì chỉ Nội Quy – Quy Chế mới là nền tảng chung để hiệp nhất. Sự bất nhất này chính là lý do không thuyết phục được các tổ chức bạn, và vô tình đào sâu hố ngăn cách.

Do đó, chuẩn tắc xây dựng một văn bản dưới luật đúng nghĩa phải được khẳng định: chỉ tồn tại để thi hành, không bao giờ để lập pháp. Nó phải căn cứ minh thị vào điều khoản cụ thể của Nội Quy – Quy Chế; phạm vi giới hạn rõ ràng; tuyệt đối không áp dụng hồi tố bất lợi; không đặt ra cơ chế hay cấp bậc mới; và luôn có điều khoản bảo lưu rằng nếu có mâu thuẫn, văn bản gốc được ưu tiên áp dụng. Nếu thiếu những nguyên tắc này, dưới luật trở thành một “luật giả,” mở ra tiền lệ tùy tiện, khiến tổ chức đi chệch khỏi lý tưởng.

Hội Đồng Huynh Trưởng Cấp Dũng vì thế cần giữ vai trò trọng yếu trong việc bảo vệ chính danh này. Hội Đồng phải là biểu tượng của Vụ trưởng tập thể, thực hiện sứ mạng do Tăng-già phú chúc. Tính dung thông của Hội Đồng chính là điểm then chốt: không phân biệt quốc nội hay hải ngoại, khi quốc nội gặp biến cố, hải ngoại có thể chung gánh; khi hải ngoại khó khăn, quốc nội có thể hỗ trợ. Đây chính là sự kế thừa nhất quán tinh thần GĐPT Vụ – một pháp nhân được xây dựng từ mệnh lệnh tâm linh, không bị giới hạn bởi biên cương.

Định hướng thực tiễn là khi đủ điều kiện, cần soạn thảo lại một Nội lệ đúng tinh thần dưới luật, triệu tập Đại hội Huynh Trưởng Cấp Dũng và Gia Đình Phật Tử Thế Giới trong và ngoài nước để xác lập cơ chế Vụ trưởng tập thể hợp pháp, công cử Ban Thường Trực công minh, và thông qua Nội Lệ đúng pháp bằng ý chí tập thể. Trong giai đoạn chờ, văn bản dưới luật đúng nghĩa này đóng vai trò kim chỉ nam, giúp BHD các cấp giữ hòa thuận, lấy giáo dục làm gốc, và lấy tinh thần giáo giới của Chư Tôn Đức làm chuẩn tắc.

Kết lại, tâm ý của bậc Ân Sư hay tâm ý của Chư Tôn Đức Giáo Giới, đặc biệt của Cố Hòa Thượng Thích Tuệ Sỹ là rõ ràng: không tạo ra một luật mới, không vượt khỏi Nội Quy – Quy Chế, mà chỉ tạm thời điều hành trong khuôn khổ, cho đến khi Đại hội hợp pháp tu chỉnh. Đó là con đường dung thông, vừa giữ vững gốc rễ pháp lý, vừa đáp ứng thực tại sinh hoạt, và quan trọng nhất: duy trì được sự nhất tâm của hàng Huynh trưởng Cấp Dũng – những người đã tận hiến đời mình cho Lý tưởng Lam. Ở điểm này, những vị có trách nhiệm soạn thảo các văn kiện dưới luật cho GĐPT cần phải triệt để nắm vững chứ không nên diễn giải tùy tiện. (như thấy trong Huấn Thư số 03.25)

Nam Mô Chứng Minh Sư Bồ Tát, thành tâm đảnh lễ Giác Linh Cố Hòa thượng Thích Tuệ Sỹ, ngưỡng mong Giác linh Thầy chứng minh và gia hộ cho hàng hậu học.

Phật lịch 2569 – Vô Trú Xứ Am, 03.10.2025

THIÊN NHẠN & HUỆ ĐAN

__________________________

[*] “Văn bản dưới luật” là những quy định pháp lý có hiệu lực thấp hơn luật, được ban hành để cụ thể hóa, hướng dẫn và thi hành luật, nhưng tuyệt đối không được trái hoặc vượt quá luật. Nó không thay đổi tinh thần luật, mà chỉ là phương tiện để luật đi vào đời sống.

Nếu đem ứng dụng trong môi trường tôn giáo, cụ thể là trong tổ chức giáo dục Gia Đình Phật Tử, thì:

• Nội quy – Quy chế là nền tảng pháp lý tối thượng, giống như “luật” trong hệ thống quốc gia.
• Những nội lệ, quy định, thông tư, quyết định… được ban hành để tổ chức vận hành trong từng giai đoạn, hoàn cảnh, chính là văn bản dưới luật.
• Chúng chỉ có nhiệm vụ triển khai, điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn sinh hoạt, chứ không thể thay thế, cắt bỏ, hoặc trái nghịch với tinh thần Nội quy – Quy chế vốn đã được toàn thể đồng thuận.

Nói cách khác, văn bản dưới luật trong GĐPT là nhịp cầu nối giữa nguyên tắc (luật) và đời sống sinh hoạt cụ thể, giúp tổ chức vừa giữ vững căn bản, vừa uyển chuyển thích nghi, nhưng không được vượt quá giới hạn pháp lý và lý tưởng đã quy định.