Hay Bàn về Tính Vị Tha trong Phật Giáo nhân đọc bài “Sự Độ Lượng” của Chögyam Trungpa” Rinpoche, trích từ nguyên tác Meditation in Action (Thiền Trong Hành Động), bản dịch của Thầy Đạo Sinh.
Thiền Trong Hành Động (Meditation in Action) là một trong những tác phẩm nổi bật của Chögyam Trungpa Rinpoche, một vị thầy Phật giáo nổi tiếng người Tây Tạng, có ảnh hưởng lớn đối với việc truyền bá Phật giáo tại phương Tây. Tác phẩm này mang tính thực tiễn cao, giới thiệu về các khía cạnh thực hành thiền định và sự tích hợp của nó vào cuộc sống hàng ngày, một khái niệm Trungpa gọi là “thiền trong hành động.”
Chögyam Trungpa Rinpoche không chỉ là một nhà sư uyên bác, mà còn là người đi đầu trong việc truyền bá triết lý Phật giáo một cách sáng tạo, phù hợp với đời sống phương Tây hiện đại. Với lòng nhiệt thành, ông đã mang những khái niệm như lòng từ bi, sự tỉnh giác, và lòng độ lượng từ trong triết lý kinh điển của Phật giáo, giới thiệu đến người đọc phương Tây qua một ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu. Chính điều này giúp tác phẩm Thiền Trong Hành Động trở thành một trong những tác phẩm nền tảng cho phong trào thiền tại phương Tây vào thế kỷ 20.
Bản dịch Việt Thiền Trong Hành Động của Thầy Đạo Sinh là một phiên bản đầy tâm huyết và tinh tế, phản ánh không chỉ khả năng ngôn ngữ điêu luyện mà còn cả sự thâm hiểu sâu sắc về tư tưởng Phật giáo. Việc chuyển ngữ những khái niệm triết học uyên thâm của Chögyam Trungpa Rinpoche sang tiếng Việt đòi hỏi không chỉ kiến thức uyên bác về Phật học mà còn sự khéo léo trong việc chọn từ ngữ sao cho dễ hiểu mà không mất đi chiều sâu tư tưởng.
Thầy Đạo Sinh đã tài tình trong việc giữ lại tinh thần triết lý của nguyên tác bằng cách sử dụng một ngôn ngữ vừa giản dị vừa uyển chuyển, dễ tiếp cận đối với độc giả Việt. Các thuật ngữ Phật học quan trọng như “paramita”, “bodhisattva” hay “karuna” được dịch chính xác và hợp lý, tạo ra sự liền mạch giữa bản dịch và nguyên tác. Nhờ vậy, người đọc không chỉ nắm bắt được những thông điệp cốt lõi về lòng từ bi, vị tha, và sự độ lượng mà còn cảm nhận được chiều sâu của giáo lý Phật giáo qua từng câu chữ.
Điều đặc biệt ở bản dịch của Thầy Đạo Sinh là cách Thầy dùng từ ngữ gần gũi mà không làm mất đi vẻ trang nghiêm và tính triết lý cao siêu của tác phẩm gốc. Cách diễn đạt mạch lạc và tinh tế đã biến những khái niệm vốn phức tạp trở nên rõ ràng, dễ hiểu hơn cho những ai chưa quen với triết lý Phật giáo. Nhờ vậy, Thiền Trong Hành Động trở thành một cuốn sách không chỉ dành cho những Phật tử đã học Phật lâu năm, mà còn cho cả những người mới bắt đầu tìm hiểu đạo, muốn hiểu về lòng từ bi và vị tha từ góc nhìn của một Bồ-tát.
Bản dịch này xứng đáng là một cây cầu nối vững chắc, giúp những ý tưởng sâu xa và tinh tế của Chögyam Trungpa Rinpoche đến gần hơn với độc giả Việt Nam, đặc biệt là trong bối cảnh xã hội hiện đại, bởi không chỉ dừng lại ở việc hướng dẫn về thiền, mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của sự hành động trong cuộc sống thường nhật. Qua tác phẩm, Chögyam Trungpa Rinpoche khuyến khích người đọc vượt qua các rào cản cá nhân, thoát khỏi sự ràng buộc của bản ngã để bước vào con đường giác ngộ. Tác phẩm kết hợp triết lý sâu sắc với các bài học thực tiễn, giúp người đọc tiếp cận và áp dụng vào cuộc sống. Và nhờ bản dịch tài tình của Thầy Đạo Sinh, tin rằng tác phẩm này trở thành một nguồn tài liệu quý giá cho độc giả Việt Nam muốn tìm hiểu về lòng từ bi, vị tha, và thiền định từ góc nhìn Phật giáo Tây Tạng.
Tính vị tha, trong triết lý Phật giáo, là một ngọn đèn soi sáng con đường hành đạo của Bồ-tát, biểu trưng cho lòng từ bi vô ngã mà không có sự ràng buộc về lợi ích cá nhân. Chögyam Trungpa Rinpoche, trong tác phẩm Thiền Trong Hành Động, đã khéo léo diễn giải về lòng độ lượng (dana) như một hành động siêu việt, một trong sáu paramita, dẫn dắt ta vượt qua giới hạn của sự sở hữu và tham ái, để đến với bờ bên kia của sự giác ngộ.
Trong hành trình tiến tới giác ngộ, lòng vị tha không chỉ là lòng trắc ẩn, mà còn là sự tự tại trong hành động, nơi mọi mong cầu, tính toán về phần thưởng hay công đức đều tan biến. Bồ-tát, với tâm niệm từ bi, không hành động vì danh lợi hay để làm điều thiện theo nghĩa tầm thường của đời sống thường nhật. Ngài chỉ hành động vì sự phát triển tự nhiên của tâm thức trong từng giây phút hiện tại. Điều này cho thấy, sự độ lượng của Bồ-tát không phải là kết quả của một quá trình tư duy có ý thức, mà là sự bừng tỉnh của bản thể, nơi mà không còn khái niệm của “cái tôi” hay “cái của tôi”. Chính sự vượt lên trên mọi khái niệm về sở hữu, từ bỏ ý niệm về sự tự lợi, là cốt lõi của lòng vị tha.
Sự độ lượng, theo Chögyam Trungpa Rinpoche, là một khái niệm rộng lớn hơn việc chia sẻ vật chất đơn thuần. Thật vậy, khi một người không còn bám víu vào tài sản, vật chất, hay bất kỳ thứ gì mà họ có thể nắm giữ, họ mới thực sự đạt đến sự độ lượng chân thực. Khi lòng độ lượng được thúc đẩy bởi ý niệm về tự ngã, thì dù sự cho đi có lớn lao đến đâu, đó vẫn chỉ là một hành động mang dấu ấn của sự vị kỷ. Nhưng khi Bồ-tát hành động, họ không nghĩ đến việc mình đang cho đi hay phải cho đi bao nhiêu. Họ không nhận thức về hành động của mình như là một bổn phận hay một trách nhiệm, mà chỉ đơn thuần là hành động theo tự nhiên, theo giây phút hiện tại và với tâm vô ngã. Sự tự do trong hành động này chính là cốt lõi của sự độ lượng.
Chính trong ý niệm về từ bi và lòng vị tha, Trungpa Rinpoche đã khéo léo trình bày về cách mà sự độ lượng sinh khởi từ một tâm hồn không còn bám víu vào bản thân, vào những mong cầu cá nhân. Khi tâm hồn đã trở nên hòa quyện với lòng từ bi, không còn tồn tại ranh giới giữa người cho và người nhận, giữa người hành động và mục tiêu của hành động. Như câu chuyện về bà lão ăn xin trong kinh Phật mà Trungpa Rinpoche nhắc đến, đức Phật đã không chỉ ban cho bà lão thức ăn, mà còn giúp bà nhận ra rằng cơn đói thật sự không phải là cơn đói về thể xác, mà là cơn đói của sự ham muốn, sự khao khát sở hữu và nắm giữ. Chính sự đói khát về mặt tâm lý này đã tạo ra những khổ đau sâu sắc, và chỉ khi ta từ bỏ được sự ham muốn đó, ta mới thực sự giải thoát bản thân khỏi khổ đau.
Lòng vị tha của Bồ-tát là một biểu hiện của tâm thức vô ngã, nơi mọi ranh giới giữa cá nhân và thế giới xung quanh đều tan biến. Khi một người không còn ý thức về bản thân, khi mọi hành động của họ đều xuất phát từ lòng từ bi vô ngã, thì sự độ lượng không còn là một hành động được thực hiện với mục đích nào đó, mà trở thành một phần tự nhiên của cuộc sống. Họ không còn nghĩ đến việc giúp đỡ người khác, không còn nghĩ đến việc đạt được bất kỳ mục tiêu đặc biệt nào, mà chỉ đơn thuần là hành động theo sự sáng tạo vĩ đại của giây phút hiện tại.
Trong mỗi hành động của Bồ-tát, luôn có sự hòa quyện giữa lòng từ bi và sự sáng tạo. Mọi hành động của họ không bị giới hạn bởi những quan niệm thiện ác, đúng sai, mà chỉ đơn giản là sự phản ứng tự nhiên đối với hoàn cảnh. Trong từng giây phút của cuộc sống, họ hành động theo cách mà mọi thứ xảy ra đều phù hợp với quy luật của vũ trụ, với Pháp, mà không cần phải suy nghĩ hay tính toán. Điều này đồng nghĩa với việc mọi hành động của họ đều là siêu việt, bởi chúng không bị ràng buộc bởi những giới hạn của suy nghĩ hay cảm xúc cá nhân.
Trungpa Rinpoche cũng nhấn mạnh rằng, để thực hành lòng độ lượng, ta cần phải từ bỏ khái niệm về sở hữu. Sở hữu không chỉ là về vật chất, mà còn là về những ý niệm, những cảm xúc mà ta bám víu vào. Khi ta bám víu vào bất cứ điều gì, dù là vật chất hay tinh thần, ta sẽ luôn cảm thấy thiếu thốn và khổ đau. Chính sự khao khát sở hữu này đã khiến con người rơi vào vòng luẩn quẩn của tham ái và khổ đau. Do đó, để thực sự giải thoát, ta cần phải từ bỏ mọi ý niệm về sở hữu, và học cách cho đi mà không mong cầu nhận lại bất kỳ điều gì.
Sự độ lượng của Bồ-tát không chỉ dừng lại ở việc cho đi vật chất, mà còn là sự cho đi trí tuệ, kinh nghiệm và tình thương. Tuy nhiên, việc chia sẻ trí tuệ và kinh nghiệm cũng đòi hỏi sự tinh tế và cẩn trọng. Không phải lúc nào việc giảng dạy và chia sẻ cũng mang lại lợi ích, nếu như người nghe không sẵn sàng tiếp nhận. Trungpa Rinpoche đã cảnh báo rằng, việc giảng dạy không chỉ là việc truyền đạt kiến thức, mà còn là một quá trình trao đổi, nơi mà người thầy cũng phải học hỏi từ người học. Khi người thầy sẵn sàng học hỏi từ người học, mối quan hệ giữa thầy và trò trở nên thân mật hơn, và cả hai đều phát triển cùng nhau. Đây chính là sự bố thí vĩ đại nhất, nơi mà cả người cho và người nhận đều được lợi lạc từ quá trình trao đổi trí tuệ.
Nhìn từ góc độ này, sự độ lượng không chỉ là một hành động đơn thuần, mà là một quá trình liên tục của việc cho và nhận, của việc mở rộng tâm hồn và học cách buông bỏ. Khi ta buông bỏ ý niệm về sở hữu, ta không chỉ giải thoát bản thân khỏi những khổ đau do tham ái gây ra, mà còn mở ra cánh cửa để tiếp nhận những gì tốt đẹp hơn. Điều này cũng giống như việc làm rỗng một chiếc cốc để có thể đón nhận dòng nước tươi mát. Nếu chiếc cốc đầy, ta sẽ không thể tiếp nhận thêm bất kỳ điều gì. Vì vậy, để thực sự trải nghiệm lòng vị tha và sự độ lượng, ta cần phải học cách làm rỗng bản thân, buông bỏ những ràng buộc của cái tôi, và sẵn sàng đón nhận mọi thứ một cách vô tư.
Cuối cùng, Trungpa Rinpoche đã khéo léo kết nối sự độ lượng với sự giác ngộ. Khi ta thực sự buông bỏ mọi ý niệm về sở hữu, khi ta không còn bám víu vào bất kỳ điều gì, ta mới thực sự đạt đến sự tự do hoàn toàn. Và chỉ khi đó, ta mới có thể thực sự hành động một cách tự nhiên, không bị ràng buộc bởi những khái niệm về đúng sai, thiện ác. Chính trong sự tự do này, ta mới có thể phát triển lòng từ bi vô ngã và thực sự sống một cuộc sống đầy đủ ý nghĩa.
________________________
Vị tha và độ lượng tuy có mối liên hệ chặt chẽ trong Phật giáo nhưng không hoàn toàn giống nhau. Cả hai đều phản ánh tinh thần từ bi và sự cho đi, nhưng chúng biểu hiện những khía cạnh khác nhau trong hành động và tâm thức.
- Vị tha (altruism) là tinh thần sẵn sàng hy sinh lợi ích cá nhân để giúp đỡ người khác, đặt nhu cầu của tha nhân lên trên lợi ích bản thân. Trong Phật giáo, vị tha là một phẩm hạnh quan trọng, đặc biệt trong con đường của Bồ-tát, người dấn thân cứu độ chúng sinh mà không màng đến sự an lạc cá nhân. Vị tha tập trung vào việc giúp đỡ người khác và quan tâm đến nỗi khổ của họ, xuất phát từ lòng từ bi sâu sắc.
- Độ lượng (generosity, dana) là hành động cho đi một cách rộng lượng, không bám víu vào tài sản, vật chất hay tinh thần. Trong Phật giáo, độ lượng là một trong sáu hạnh ba-la-mật (paramita), tượng trưng cho sự sẵn sàng chia sẻ, không chỉ vật chất mà còn tri thức, tâm hồn. Độ lượng có thể được thực hiện mà không nhất thiết phải là từ bỏ lợi ích cá nhân, mà là hành động chia sẻ một cách tự nhiên, vượt qua sự sở hữu và mong muốn nhận lại điều gì.
Như vậy, vị tha là động lực bên trong dẫn dắt hành động của Bồ-tát và người thực hành Phật pháp, trong khi độ lượng là một biểu hiện cụ thể của sự vị tha. Một người có thể hành động độ lượng mà không nhất thiết phải hoàn toàn vị tha, nhưng sự vị tha chân chính luôn đi kèm với sự độ lượng, bởi nó bắt nguồn từ lòng từ bi và ý thức không sở hữu, không giữ lại điều gì cho riêng mình.
Nguồn: https://thuvienphatviet.com/hue-dan-long-do-luong-vo-nga-hanh-dong-tu-tai-trong-thien-phat-giao/
