 |
| Hình ảnh trong buổi chia sẻ của Tiến sỹ Nguyễn Tường Bách - Photo: BXK |
NHẬT KÝ GIÁO DƯỠNG TUỔI TRẺ - ĐI NGHE DIỄN GIẢI CỦA TIẾN SỸ NGUYỄN TƯỜNG BÁCH
Trời Sacramento nhiều nắng thiếu mưa, lại
là một ngày đẹp và thanh thản. Chúng tôi lái xe về trường Đại học cộng đồng Cosumnes
River College (CRC) để lắng nghe Tiến sỹ Nguyễn Tường Bách chia sẻ “Những nẻo
đường nhận thức” trong Chương trình Việt Ngữ tại trường đại học CRC. Ở Sacramento, có thể nói Chương Trình Việt Ngữ tại đại học CRC là lâu đời nhất mà những người giáo sư như Cô Đỗ Thị Minh Hồng, Cô Nguyễn Thị Yến, v.v... đang tận tuỵ giữ gìn và phát huy ngôn ngữ Việt nói riêng và văn hoá thuần phong mỹ tục của Việt Nam nói chung. Vì thế, khi được mời để tham dự những việc liên quan đến giáo dưỡng tuổi trẻ, chúng tôi không thể từ chối, nhất là về nghe Tiến sỹ Nguyễn Tường Bách, người mà chúng tôi rất hâm mộ qua cuốn sách Mùi Hương Trầm.
Ban
tổ chức (Gs. Đỗ Thị Minh Hồng, Gs. Nguyễn Thị Yến, cô counselor Anna Đoàn), Cộng
đồng người Việt và sinh viên CRC đã đón tiếp Tiến sỹ Bách đến từ Đức một cách nồng
hậu và hoan hỷ. Trong số đó, đông nhất là các em sinh viên trong trường CRC, rồi
đến Hội Thiền Học Tánh Không, và đồng hương Phật tử. Chúng tôi nhận thấy sự hiện
diện của Ni Sư Thuần Tuệ, Sư Cô Thuần Tỉnh và Sa Di Ni Phương Thiền từ Thiền Viện
Diệu Nhân, Rescue, CA. Các vị khách quý mà được ban tổ chức giới thiệu hoặc nhắc
đến như: Ông bà Nha sĩ Đỗ Kỳ Long, Ông Trần Duy Phô và Hội Từ Bi Quán Thế Âm,
Ông bà Mục sư Phan Như Ngọc, Ts Trần Kiêm Đoàn, Ts Trương Xuân Bình, Ts Nguyễn
Đăng Hoàng, Ts. Phan Văn Chương, Ts. Phan Mẫn, giáo sư business ở trường CRC,
giáo sư Lý Lập dạy toán ở CRC, Ông Bà Vũ Hữu Kỳ, Ông bà Hoàng Xuân Thiệu, Ông
Đàm Phương, Ông bà Nguyễn Phúc Hồng Thanh, quý Huynh trưởng GĐPT như anh chị
Nguyễn Sanh Tỵ, Ngô Thị Thu, Đặng Văn Cường, Nguyễn Huy Hoàng v.v…
Giáo
sư Đỗ Thị Minh Hồng, khoa trưởng ban Việt ngữ tại CRC, giới thiệu:
Ts Nguyễn Tường Bách sinh tại Thừa Thiên Việt Nam, Du học
tại Đức năm 1967. Tốt nghiệp kỹ sư xây dựng năm 1975 và tốt nghiệp Tiến sĩ Kỹ
thuật năm 1980. Từ 1980-1992: ông làm
việc cho công ty ABB tại Đức. Sau đó Ông
làm Giám đốc cho một công ty xuất nhập khẩu tại Cộng Hòa Liên Bang Đức và nghỉ
hưu năm 2010.Ông là tác giả và dịch giả của những cuốn sách nổi tiếng đã xuất
bản và tái bản nhiều lần.
(Dr.
Nguyen Tuong Bach was born in Thua Thien Province, Vietnam, and began studying
abroad in Germany in 1967. He earned his Ph.D. degree in Engineering in
1980. He worked for ABB in Germany until
1992 and was the founder/CEO of an import-export company in Germany until
his retirement in 2010.
Dr.
Bach has authored a number of books and papers on the topic of Eastern
Philosophy, especially on Buddhism. A
few of his most noted works are Mùi Hương Trầm (Scent of Incense), Lưới Trời Ai
Dệt (The Cosmological Drag Net), Mộng Đời Bất Tuyệt (The Endless Dream of
Life), Đường Xa Nắng Mới (Long Road New Day), Đêm Qua Sân Trước Một Cành Mai (Last night a spring flower bloomed).
His
translated works include Dao cua Vat Ly (The Tao of Physics – Fritj of Capra),
Con duong may trang (Long road white cloud - Lama Anagarika Govinda), Thien
trong nghe thuat ban cung (Zen in the Art of Archery - Eugene Herrigel), Doi
dien cuoc doi (Facing life - Krishnamurti).
Mà trong
phần giới thiệu, chúng tôi đắc ý nhất là lời nhắc nhủ của Tiến sĩ Bách cho các
bạn sinh viên trẻ; ông đã nói như sau:
Tôi có may mắn sống trong những nền văn hóa khác nhau.
Tôi mong những người trẻ có cơ hội sống trong những nền văn hóa khác trong một
khoảng thời gian hoặc dài hoặc ngắn, nói tiếng nói của người ta, tìm hiểu văn
hóa của người ta, qua đó cảm nhận được tính cách của người Việt Nam rõ ràng
hơn, khách quan hơn.Ra ngoài không phải là xa Việt Nam. Đi để nhìn lại, để tạo
cơ hội nhìn rõ con người mình nhiều hơn. Có xa gia đình mới thấy yêu gia đình
của mình thế nào, có xa đất nước mình mới thấy yêu đất nước mình như thế nào. (I have been lucky to have lived in many different cultures.
I wish that young people will have the same opportunity to live in
different cultures however short or long, speak other languages, try to
understand other cultures, and through that they will be able to understand the
characters of the Vietnamese people more clearly and objectively. To leave
Vietnam is not to distance oneself from Vietnam. To go away is so that
one can look back, to give oneself a chance to better reflect. To be away from
one's family helps one to love it more, to be far away from one's country will
help one to cherish it more.)
Trong phần diễn giải “Những nẻo đường nhận thức”, Tiễn sỹ Bách nhấn mạnh là ông “chỉ nói về
những kinh nghiệm và nhận thức của riêng mình. Nó sẽ có tính chất chủ quan và
có thể khác lạ, thậm chí kỳ cục so với thông thường.Tôi không có một chút ý định
nào thuyết phục người nghe vì phần lớn là các trải nghiệm trong tâm. Tôi cũng
thấy thật là khó khăn khi diễn bày những cảm nhận trong tâm bằng ngôn ngữ.”
Tiến sĩ Bách trình bày
năm nẻo đường nhận thức như sau:
Nhận thức bằng cách nghe
Nhận thức bằng cách thấy
Nhận thức bằng cách quan sát
Nhận thức bằng suy luận tư duy
Nhận thức bằng cách buông bỏ
- Nhận thức bằng cách nghe
Theo Tiến sỹ Bách, nghe không chỉ qua lỗ
tai bằng âm thanh mà còn nghe bằng tâm. Mà quan trọng hơn mà nhận thức qua “Tâm nghe tâm”, một phương pháp mà tự
tâm mình lắng nghe chính mình để biết những diễn biến bên trong của mình. Chúng
ta có thể thêm vào đây là sau phần lắng nghe tâm, chúng ta nên quán
chiếu để biết, nhận chân và phòng hộ những suy nghĩ và lối hành xử của chính
mình. Ông nhắc thêm:
“Nhưng cũng có khi ta nghe bên trong, nghe
vận động bên trong tâm.
Rong chơi râu tóc bạc phơ
Còn nghe
đắm đuối vần thơ yêu người
Người đi ở cuối chân trời
Có nghe
tình mộng nửa đời dằng dai... (thơ Bùi Giáng)
Nghe của Bùi Giáng là tâm nghe tâm. Thế
nên “nghe” không chỉ là lỗ tai nghe âm thanh. Tâm nghe tâm là tâm tự lắng nghe
chính mình, hay chính xác hơn là nghe những diễn biến trong mình. Nói vậy chứ
không phải đơn giản vì “diễn biến trong tâm” thường kéo dẫn chúng ta đi theo mà
ta không hề biết. “Diễn biến trong tâm” chính là tâm chúng ta. Hình ảnh trong
gương chính là tấm gương.Tâm nghe tâm là tự tách mình đừng bên dòng chảy của
tâm và lắng nghe nó. Thế nên Bùi Giáng không hề điên mà rất tỉnh vì tỉnh táo mới
nghe được diễn biến trong tâm.”
Có
lẽ chúng tôi đồng tình cùng tiến sỹ rằng “chỉ có một cái nghe đang vận hành.
Khi đó thì tính nghe đồng nghĩa với tính biết. Khi đó thì những cái được nghe,
hay chính xác hơn là những cái được biết, dường như “bóc tách” khỏi tâm ta và
lơ lửng trong không gian rỗng rang của tâm.”
- Nhận thức bằng cái thấy
Cái
thấy qua con mắt là sự nhận xét mà mọi vật chất, hay mọi Pháp (ngôn ngữ của nhà
Phật) chỉ hiện qua hình tướng. Và theo tiến sỹ Bách, hiện tướng là tương đối và
tùy theo trình độvà khả năng
của người nhìn nó. Điều này nhắc tôi nhớ nhà bác học Enstein cũng từng nhắc nhở
chúng ta một khái niệm mình bị giới hạn vì những gì mình đang là (we are limited of who we are-our
thoughts, feelings and experiences). Cái thấy biết của mình tuỳ thuộc vào những
tu duy, kiến thức, kinh nghiệm sống v.v… Ông lại phân tích thêm,
“Đối với người điếc thì thế giới toàn màu sắc
và sự lặng yên, đối với người mù thì thế giới đầy âm thanh và một màu đen, đối
với người mù màu thì thế giới chỉ hai màu đen trắng, đối với loài chó, loài có
khứu giác nhạy bén thì thế giới nhấp nhô toàn cả mùi…”
Ông
nói tiếp, “Heisenberg, nhà vật lý lượng tử
cũng nói đại ý “thiên nhiên là câu trả lời trước sự vấn hỏi của con người”. Ta
thắc mắc thế nào thì thiên nhiên đáp lại theo cách hỏi của ta. Thế nên cái thấy
của chúng ta có hai điều đáng nhớ, một là điều ta thấy chỉ là tướng trạng của sự
vật, không phải thể tính thực của nó; hai là nó mang tính chất, mang chữ ký của
người ngắm nhìn nó.”
Tuy nhiên, cái thấy viên thông trong
nhà Phật là thông suốt cả lý và sự, tình và nghĩa và thấy được cả tướng lẫn
tánh.
3. Nhận thức bằng cách quan
sát (thân và tâm)
Ông bảo rằng “nhận thức bằng cách nghe,
nhận thức bằng cách thấy chính là “mở” hai giác quan tai và mắt, cho hai cái
nghe và cái thấy vận hành. Qua Nghe và Thấy hầu như toàn thể thế giới hiện ra
quanh ta.” Vì thời gian giới hạn, có lẽ Tiến sỹ Bách chỉ nói về 2
giác quan, Nghe và Thấy, nhưng trên thực tế thế giới quanh ta hiện ra bởi sáu
giác quan (mắt tai mũi lưởi thân ý / sắc thanh hương vị xúc pháp) qua sự biết của
ý thức mà quý thầy tổ đã nhắc nhở “Khi sáu căn tiếp xúc sáu trần.
Đem ý thức tinh chuyên phòng hộ”
Có
thể nói, nhận thức này chính là ở nơi thực hành của chúng ta. Tuỳ trình độ,
kinh nghiệm hay pháp môn của mình, mỗi khi chúng ta tự lắng lòng quan sát chính mình (qua suy nghĩ, lời
nói, hành động) và quan sát chính thân tâm mình thìcó lẽ chúng ta sẽ thấy được
phép lạ của sự tỉnh thức.
Tiến
sỹ Bách chia sẻ, “nếu kiên trì, nếu tỉnh táo và chú ý, thường thì phải sau vài
tháng hay vài năm, ta sẽ nhận ra một điều đơn giản trong tâm. Đó là có một dòng
hoạt động tâm lý cứ trôi chảy liên tục trong ta. Ban đầu có lẫn vui buồn thương
nhớ, về sau cảm xúc ít đi nhưng tâm luôn luôn có hình ảnh, có âm thanh. Đặc biệt
trong âm ta luôn luôn có lời, khi thì độc thoại, khi thì đối qua đáp lại. Luôn
luôn có lời nói thầm trong tâm, tôi tạm gọi là “tâm ngôn”.”
Nói
chung, tất cả nhận thức đều là “phương tiện thiện xảo”, không phải là một cứu
cánh, để đưa chúng ta trại thái của tâm hồn rỗng lặng, mà diễn giả gọi là “Tâm
hoàn toàn tỉnh giác sáng tỏ.”
Tiến
sỹ Bách cho rằng tư duy suy luận là một trong những hoạt động của tâm.Một phạm
trù rất trừu tượng, mà chúng tôi nghĩ những sinh viên khó hiểu đó là khái niệm về
“pháp hữu vi”. Ông giải thích rằng, “hiện tượng tâm vật, xác định tính chất
chung nhất của chúng là những “hiện tượng được tạo thành” (hữu vi – composed
things). Tất cả những gì được tạo thành, dù là do nhiều phần tử khác hợp lại,
hay do các điều kiện khác sinh ra, được gọi là pháp hữu vi. Như thế thì từ mỗi
hạt nhân nguyên tử đến cả các thiên hà vĩ đại, từ cực tiểu đến cực đại, đều là
pháp hữu vi cả. Thân chúng ta và các cơ quan trong thân từ hơi thở cho đến các
bộ phận cũng đều là pháp hữu vi. Chưa hết, cả mọi hiện tượng tâm lý cũng pháp hữu vi vì tất cả đều
sinh ra từ các điều kiện khác. Về triết học đây là sự khái quát hóa cao nhất.
Thế là mọi hiện tượng tâm vật trong thế gian đều là pháp hữu vi.”
Chúng
ta có thể nhắc nói với tuổi trẻ rằng, những cái lớn là sự tập hợp của những cái
nhỏ hơn. Như những thành công lớn, bắt nguồn tự những thành công cỏn con. Và những
niềm vui lớn cũng bắt nguồn từ những niềm an lạc của tự tâm.Tới đây, diễn giả nhắc đến bài kệ Lục Như
trong kinh Kim Cang:
Nhất thiết hữu vi pháp
Như mộng, huyễn, bào, ảnh
Như lộ diệc như điện
Ưng tác như thị quán.
Như mộng, huyễn, bào, ảnh
Như lộ diệc như điện
Ưng tác như thị quán.
Diễn
giả chia sẻ:
“Tất
cả các pháp hữu vi
Như
cơn mộng, như ảo ảnh, như bọt nước, như bóng
Như
sương mai, như ánh chớp
Nên
quán chúng như thế.
(Kinh
Kim Cương, dịch bản chữ Hán của Cưu Ma La Thập)
Nhưng
trong bản Phạn ngữ có đến 9 ẩn dụ như sau:
Như
sao đêm, như mắt loạn, như ngọn đèn, như huyễn thuật, như sương mai, như bọt nước,
như cơn mộng, như ánh chớp, như đám mây — những gì hữu vi nên được quán chiếu
như vậy[1].
Diễn giả cho rằng, suy luận từ các ẩn dụ mô hình là vô cùng
quan trọng vì là bảng chỉ đường trực tiếp nhất. Nhưng vì là bảng chỉ đường nên
ta nhìn xong là đi tiếp, không dừng lại. Nếu dừng lại lập tức nó trở thành chướng
ngại. Như diễn giả, chúng tôi thiết nghĩ, tất cả đều là phương tiện để
chúng ta nhận chân rằng mọi pháp hữu vi cũng nằm trong quy luật vô thường, vô
ngã, khổ và không. Từ đó, chúng ta tích cực hơn với cuộc sống. Chúng ta hãy tư
duy suy luận để rồi học từ bi và hành hỷ
xả. Sáng cho người thêm
niềm vui, chiều giúp người bớt khổ.
5. Nhận thức bằng cách buông bỏ
Có
lẽ đây là nẻo nhận thức khó hiểu và thực hành nhất vì sự nghịch lý của nó. Buông
bỏ là một trong đặc tính của tứ vô lượng tâm—Từ Bi Hỷ Xả. Ts Bách cho rằng,
“Tới nay ta thường nghĩ, nhận thức là một quá
trình làm giàu thêm cho tâm. Nhận thức là thêm, thêm kiến thức, thêm kinh nghiệm,
thêm phán đoán.Nhận thức chỉ có một chiều “thêm”.Thế nhưng nếu khéo quan sát,
ta sẽ thấy kiến thức và kinh nghiệm là một con dao hai lưỡi. Kiến thức giúp ta
hiểu thấu sự vật nhưng đến mức nào đó nó thành chướng ngại. Cái thấy sinh cái
biết, đến phiên nó cái biết lại ngăn cản cái thấy.
Đóa hoa vừa xuất hiện trước mắt. Ta chưa
kịp thưởng thức nó thì khái niệm về hoa và kinh nghiệm trong ta liền lên tiếng:
“Đây là loại hoa hồng gai mềm hay trồng tại Đà lạt. Có nhiều màu đẹp hơn nhiều”.
Ta không thấy thực tại mà chỉ nghe lời nói của chính ta. Cái biết cũ xưa về hoa
đã ngăn ta thấy đóa hoa tinh khôi.”
Ông
ân cần lại nhắc,
“Nếu sánh kiến thức như những viên gạch nằm
trong kho chứa khổng lồ của tâm thì kiến thức và kinh nghiệm rất có khuynh hướng
tự mình xây nên một lâu đài và giam giữ ta trong đó. Có ai nói “Có thể xây địa
ngục bằng những viên đá của thiện chí” thì ở đây ta có thể nói nhại rằng “Có thể
xây lâu đài trú ẩn bằng những viên đá của kiến thức và kinh nghiệm”. Có lẽ
chúng ta từng thấy rất nhiều người, phần lớn là lớn tuổi và nhiều kiến thức, tự
xây cho mình một lâu đài của thành kiến, kinh nghiệm, khái niệm, thang giá trị
thiện ác đúng sai... và ẩn trútrong đó. Họ bít cả cửa sổ cửa lớn, bản thân họ
không ra ngoài và cũng không cho những gì mới mẻ lọt vào. Ánh sáng mặt trời
cũng không vào, họ tự đốt đèn bằng chất dầu mang tên “từng biết - well known”
và vui sống trong đó.”
Ông
tha thiết tâm sự là chúng ta hãy,
“Mạnh dạn
mở toang những cánh cửa đó, tức là hai cửa của Nghe và Nhìn. “Mở toang” là
buông bỏ những gì đã biết, giữ tâm chú ý, rỗng rang, không chủ động, không dụng
công, không mong chờ, chỉ chú ý trống rỗng. Ta sẽ thấy ánh sáng mặt trời luôn
luôn có đó. Nói “ra ngoài” là nói ẩn dụ.Tâm
không có trong ngoài. Tòa lâu đài nọ xây
dựng bằng những viên gạch của tâm. Buông
bỏ nó, phá hủy nó cũng là hoạt động của tâm. Chỉ cần thấy xuyên suốt tự tính của
nó là đã phá hủy nó rồi, rất dễ.Nhưng cũng vô cùng khó, vì như Arbert Einstein
nói, phá bỏ một thành kiến còn khó hơn phá vỡ một hạt nhân nguyên tử. Rất dễ nên
nhà Thiền mới nói buông dao quay đầu là thành Phật. Rất khó nên không mấy ai
thành tựu, trước khi thành tựu, Phật
cũng phải tu vô lượng kiếp. Về phần tôi, tôi cũng thấy rất khó vì phải bơi ngược
dòng tất cả mọi thói quen.
“Bên ngoài” ra sao? Bên ngoài những lâu
đài kín cửa là một không gian vô cùng thanh tịnh.Huệ Năng đã từng thốt lên “Ai
dè tự tánh vốn sẵn thanh tịnh”. Lục Tổ mà thốt lên “ai dè” thì chúng ta khó mà
ngờ đến. Phía trên ta nói “giữ tâm rỗng rang” là nói cho người trong nhà đi lần
ra cửa lâu đài, chứ ở bên ngoài rồi chỉ cần để tự nhiên, tâm vốn rỗng rang, tâm
vốn luôn luôn chú ý, tâm vốn luôn luôn tỉnh thức. Cho nên ra ngoài thì cũng bỏ
luôn sự chú ý vì lúc đó chính ta là sự chú ý.
Có thể các bạn hỏi tôi chứng nghiệm được
cái gì.Lòng tôi vẫn còn đầy ngập những đám mây. Nhưng mây thỉnh thoảng vén ra
cho thấy chút trời xanh. Tôi chỉ ghi nhận được rất ngắn là: Thực tại chính là
toàn thể pháp hữu vi đang vận hành chớp nhoáng, vô chủ, cái này sinh ra cái
kia, làm điều kiện lẫn nhau để sinh ra và diệt đi. Sinh diệt vô tận.
Sau
khi nghe xong bài thuyến giảng và những câu hỏi, chúng tôi cảm nhận những lời
chia sẻ của Tiến sỹ Bách. Bài chia sẻ bàng bạc Tánh Không và kinh nghiệm thực
tập của diễn giả. Chúng tôi
tin chắc là quý đồng hương Phật tử đã thấy và hiểu điều đó, còn chăng là không
biết trong số những sinh viên học tiếng Việt đó, bao nhiêu hiểu lời chia sẻ của
Tiến sỹ Bách. Rồi tự nhìn lại mình, nhìn về đạo pháp và dân tộc, song dư âm của
bốn câu thơ của Thầy Tuệ Sỹ lại về.
Ðếm
tóc bạc tuổi đời chưa đủ
Bụi
đường dài gót mỏi đi quanh
Giờ
ngó lại bốn vách tường ủ rũ
Suối
nguồn xa ngược nước xuôi ngàn.
Khi bước nhẹ rời khỏi hội trường và trở về
cùng với hơi thở và con người của chính mình, tôi lại thầm cảm ơn những ai đã
được gặp—một nhân duyên và phước báu của nhau. Vui vì được gặp vợ
chồng diễn giả, quý Ni Sư, thầy cô bạn hữu, các sinh viên CRC và thính giả. Âu
đó cũng là phước duyên được gặp nhau, trong đầu ẩn hiện dăm câu thơ vừa chớm để
cảm ơn người anh trong đạo từ phương xa bỏ bớt thời giờ du dịch để chia sẻ
trong tình đạo vị.
Nghe Thấy, Quan Sát, Tu Duy, Buông Bỏ
Kính tặng anh Nguyễn Tường Bách
Một trưa trăng sáng trong ngần
Thiền môn vô trụ đi về tánh không
Phù sinh bao cõi long đong
Thuyền từ bến giác thong dong cõi về.
Nghe Thấy, Quan Sát, Tu Duy, Buông Bỏ
Kính tặng anh Nguyễn Tường Bách
Một trưa trăng sáng trong ngần
Thiền môn vô trụ đi về tánh không
Phù sinh bao cõi long đong
Thuyền từ bến giác thong dong cõi về.
Breathe
and Smile. Thở và cười bạn nhé!
Sacramento,
ngày sinh nhật của Ba—March 10th, 2015.
Tâm
Thường Định
[1]Bản Anh ngữ: All composed things are like a dream, a
phantom, a drop of dew, a flash of lightning.
That is how to meditate on them, that is how to observe them.
