Định dịch bài thơ Xuân Vãn của Vua Trần Nhân Tông (1258 – 1308).

                                 Ảnh: Nguyễn Sanh Tỵ

Định dịch bài thơ Xuân Vãn 

của Vua Trần Nhân Tông (1258 – 1308).

                                                                                Tâm Thường Định

            Ngài là một vị vua anh minh lỗi lạc, một nhà văn hóa lớn, một thi sĩ uyên thâm, một thiền sư đắc đạo, và hơn hết Ngài là một vị Sư Tổ Thiền Việt Nam. Ngài sáng lập dòng Thiền Trúc Lâm Uyên Tử lúc ngài 41 tuổi sau khi nhường ngôi lại cho con là Vua Trần Anh Tông (1276-1320).  Trong những thi phẩm của Ngài, thơ xuân chiếm một phần rất lớn.  Một trong những bài thơ đó là bài “Xuân Vãn”.  Có lẽ Ngài chỉ mượn cảnh mùa xuân để diễn đạt sự chứng ngộ của Ngài. Mà sự chứng ngộ của riêng Ngài thì làm sao kẻ phàm phu tục tử như chúng ta có thể thấu triệt được. Bài thơ như sau:

XUÂN VÃN  

Niên thiếu hà tằng liễu sắc không,  
Nhất xuân tâm sự bách hoa trung.  
Như kim khám phá Ðông hoàng diện,  
Thiền bản, bồ đoàn khán trụy hồng. 

(Dịch nghĩa: Khi còn trẻ (chúng ta/nhà Vua) chưa từng hiểu rõ “sắc” với “không” / Mỗi khi xuân đến vẫn xao xuyến/gửi lòng trong trăm hoa / Ngày nay đã khám phá/nhận diện được bộ mặt của Chúa xuân / Ngồi trên nệm cỏ/bồ đoàn nhà thiền ngắm cảnh hoa hồng rụng).  Bài thơ này đã có nhiều người dịch, ví dụ:

Xuân Muộn

Tuổi trẻ chưa tường không với sắc,

Lòng xuân mãi vướng với trăm hoa;

Nay đà hiểu hết được lẽ thật,

Bình thản ngồi trông bóng xuân qua.

(Phan Thành Khương dịch)

Xuân Muộn

Tuổi trẻ chưa tường lẽ sắc không,

Xuân sang, hoa nở, rộn tơ lòng.

Chúa xuân nay đã thành quen mặt,

Nệm cỏ ngồi Thiền ngó rụng hồng.

(Trích từ bài của Nguyễn Công Lý)

Nhưng có lẽ chúng tôi thích nhất là lối dịch rất thoát của Ôn Trúc Lâm.

CUỐI XUÂN 

Thuở bé chưa từng rõ sắc không,  
Xuân về hoa nở rộn trong lòng.  
Chúa Xuân nay bị ta khám phá,  
Thiền bản, bồ đoàn, ngắm cánh hồng. 

 (Hòa thượng Trúc Lâm dịch - Trích từ bài của thầy Thích Thông Huệ)

Riêng cá nhân chúng tôi, thì cũng định dịch ra như sau:

XUÂN QUA

Tuổi trẻ chưa tường tỏ sắc không

Tâm xuân vừa đến trăm hoa lòng

Bây chừ hiểu rỏ thềm chân lý

An nhiên tĩnh tọa cánh hồng rơi.

Đọc qua, đọc lại vẫn chưa diễn đạt những gì Sư Tổ muốn nói, rồi lại đổi thành:

XUÂN RÃI

Tuổi trẻ chưa tường tỏ sắc không

Tâm xuân vừa đến trăm hoa lòng

Chúa Xuân hiện hữu thừa chân lý

Giường Thiền tĩnh toạ thấy hồng rơi. (Tâm Thường Định dịch)

Bài thơ này được cư sỹ Nguyên Giác dịch ra tiếng Anh là:

The Late Spring

When I were young, I did not understand the existence and the emptiness. 

Now the spring flowers bloom, and I am blissful to see clearly the face of the spring.  

From the Zen bed, sitting on a grass mat, I keep watching the falling roses. 

Rồi chúng tôi theo gót anh cũng mạo muội dịch ra tiếng Anh như sau:

Spring Perspective

The young don’t understand existence or emptiness

Their inner spring arrives and hundreds of flowers start to bloom

A clear understanding and realization of the true path arises

Sitting and reflecting on the falling of the rose petals. (Phe Bach translated)

Nhưng cũng chưa hài lòng lắm, nên dịch lại là:

The Inner Spring

When I was young, I didn't quite understand existence or emptiness

The spring comes and I am still excited as hundreds of flowers start blooming

Now, realizing the inner spring is always here; it is the true path

Sitting on the Zen mat acknowledging the falling of the rose petals. (Phe Bach translated)

           

            Nói tóm lại, chúng ta không thể thấu triệt được những gì đã chứng ngộ, là trí tuệ bát nhã, là tinh thần Bồ tát Ðại thừa của vị Thiền Sư đắc đạo.  Hay như Thầy Thông Huệ nhấn mạnh:“Thuở bé chưa từng rõ sắc không / Xuân về hoa nở rộn trong lòng”: Thuở bé là lúc còn non tuổi đời, cũng là khi còn ấu thơ về đạo lý. Nhân một ngày xuân đi dạo trong vườn thượng uyển, Thái Tử thấy trăm hoa đua nở tỏa hương ngào ngạt. Chưa thấu hiểu lý Bát Nhã, chưa rõ thể tánh không của các pháp, Thái Tử ngỡ thân tâm cảnh đều thật có. Ý thức chấp ngã chấp pháp mạnh mẽ, nhất là trong điều kiện thuận lợi về vật chất, Ngài làm sao tránh khỏi rộn ràng xao xuyến khi thấy cảnh xuân về? Mà cá nhân chúng tôi, ở tuổi Tam thập nhi lập, thì làm sao dịch cho hay được.  Mình bị giới hạn những cái gì mình đang là.  Cho nên, mặc dù tất cả chúng ta có ý nghĩ tốt, nhưng dịch những bài thơ thiền đã được chứng ngộ như vậy thì chúng ta chưa đạt được, nên chúng ta hãy để nguyên như vậy:

XUÂN VÃN  

Niên thiếu hà tằng liễu sắc không,

Nhất xuân tâm sự bách hoa trung.

Như kim khám phá Ðông hoàng diện,

Thiền bản, bồ đoàn khán trụy hồng. 

  

Sacramento, cuối Đông 2011.

   

Tham Khảo:

1.     Nguyễn Công Lý, Trần Nhân Tông với cảm hứng mùa xuân. Giáo Ngộ Online. http://giacngo.vn/PrintView.aspx?Language=vi&ID=5B4250

2.    Nguyễn Lang, Việt Nam Phật Giao Sử Luận, I-II-III, Nhà Xuất Bản Văn Học, Hà Nội.  2000.

3.    Phan Tấn Hải, Trần Nhân Tông - Đức Vua Sáng Tổ Một Dòng Thiền, Nguyên Giác dịch và bình. Thư Viện Hoa Sen http://www.thuvienhoasen.org/D_1-2_2-134_4-12424_5-50_6-1_17-39_14-1_15-1/

4.    Phan Thành Khương, Mùa Xuân, Lại (*) Đọc Thơ Xuân Của Hoàng Đế Trần Nhân Tông (1258 – 1308). Văn Chương Việt. http://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=17424

5.    Thích Thông Huệ, Bài thơ XUÂN VÃN của Ðiều Ngự Giác Hoàng - Trần Nhân Tông. Thư Viện Hoa Sen. http://www.thuvienhoasen.org/D_1-2_2-137_4-9805_5-50_6-1_17-41_14-1_15-1/

Đã đăng ở Nguyệt San Chánh Pháp, bộ mới số 3 và Thư Viện Hoa Sen.

<a name="<$BlogItemNumber$>">&nbsp;</a>